Το βράδυ της Κυριακής, οπαδοί του Ερντογάν πανηγύριζαν στην Κωνσταντινούπολη, φωνάζοντας “Ο θεός είναι μεγάλος” και οδηγώντας στο κέντρο της πόλης κορνάροντας. Αλλά σε άλλες περιοχές της Πόλης, άνθρωποι έβγαιναν στους δρόμους χτυπώντας τηγάνια και κατσαρόλες. Κι ενώ σε δύο ημέρες εξέπνεε το τρίμηνο της κατάστασης έκτακτης ανάγκης, η Άγκυρα παρατείνει το καθεστώς αυτό, για άλλους τρεις μήνες.
Η εκστρατεία του ΟΧΙ κάνει λόγο για μια άνιση διαμάχη, όπου ο προεκλογικός της χρόνος στον τηλεοπτικό και ραδιοφωνικό αέρα ήταν περιορισμένος στα κρατικά ΜΜΕ. Η μικρή διαφορά του αποτελέσματος, εντείνει την οργή και απογοήτευση. Η αντιπολίτευση έχει ενστάσεις για σοβαρές παρατυπίες, που αφορούν περισσότερες από δύο εκατομμύρια ψήφους. Το επιχείρημα, ρίχνει μεγαλύτερη σκιά στη νομιμότητα των αποτελεσμάτων.Η αντιπολίτευση θέτει ιδιαίτερα το θέμα της «νομιμοποίησης» από την κεντρική εκλογική επιτροπή, περισσότερων από ένα εκατομμύριο ψήφων, που βρέθηκαν σε κάλπες μέσα σε φακέλους που δεν είχαν σφραγίδες. Ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Βεϊσί Καϊνάκ παραδέχθηκε ότι το ποσοστό του Ναι ήταν χαμηλότερο του αναμενόμενου.
“Πύρρειος νίκη” για τον Τούρκο πρόεδρο
Ποτέ πριν, στη διάρκεια της 14ετούς διακυβέρνησης του κόμματος ΑΚΡ, δεν είχε καταγραφεί σε τρεις μεγάλες πόλεις απόρριψη του Ερντογάν και των προτάσεών του. Ο πληθυσμός Κωνσταντινούπολης, Άγκυρας και Σμύρνης, αποτελεί το ένα τέταρτο του συνολικού πληθυσμού. Η αντιπολίτευση επιμένει ότι έγινε εκτεταμένη νοθεία. Κι ενώ ο Ερντογάν ετοιμαζόταν για θριαμβευτική ομιλία το βράδυ της Κυριακή, φωτογραφία του που τον έδειχνε κουρασμένο και νευρικό κυκλοφόρησε ευρέως σε ΜΜΕ και διαδίκτυο. Πολλοί πιστεύουν ότι αυτή η νίκη που διακήρυξε, χρησιμοποιώντας και ενωτικές κορώνες, ίσως είναι η Πύρρειος νίκη του Ερντογάν. Εκατοντάδες Τούρκοι πολίτες διαδήλωναν και χθες στους δρόμους της Κωνσταντινούπολης αμφισβητώντας τα αποτελέσματα . Σε μια χώρα όπου κυριαρχούσε ήδη η πόλωση, τα αποτελέσματα για την παραχώρηση ή όχι σουλτανικών εξουσιών στον Ταγίπ Ερντογάν δείχνουν το βάθος της διαίρεσης στον κοινωνικό ιστό. Στο διαδίκτυο κυκλοφόρησε βίντεο που δείχνει υποστηρικτές του Ναι, να χτυπούν διαδηλωτή:
https://www.youtube.com/watch?v=0pBK3UQSczw
Το Εθνικιστικό Κόμμα είναι ο μεγάλος χαμένος των εκλογών, γιατί στήριξε το Ναι σε διάσταση με την εκλογική του βάση και η καρέκλα του ηγέτη του, Ντεβλέτ Μπαχτσελί, τρίζει. Το ΑΚΡ διατήρησε τις δυνάμεις του στην Ανατολία, ενώ κατέγραψε μικρές απώλειες σε μεγάλες πόλεις.
Τα αστικά κέντρα ψήφισαν ΟΧΙ
Στην περιοχή Μπεσίκτας της Πόλης, όπου το ΟΧΙ πήρε 83% οι διαδηλωτές καλούσαν τον κόσμο να κατέβει στους δρόμους, φώναζαν συνθήματα για παραίτηση της κυβέρνησης και κατήγγειλαν νοθεία. Άνθρωποι βγήκαν και σε μπαλκόνια χτυπώντας τηγάνια. Ένα ζευγάρι, αναρωτιόταν αν οι προτεινόμενες αλλαγές θα φέρει επιδείνωση για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Μια γυναίκα έλεγε πως είναι στα όρια κατάρρευσης. Ανάλογες σκηνές εξελίσσονταν και σε γειτονιιές άλλων μεγάλων πόλεων, όπως στη Σμύρνη και στην πρωτεύουσα Άγκυρα. 
Το ποσοστό του Όχι ήταν υψηλότερο και σε σημαντικές πόλεις, όπως Αντάλεια, Άδανα και Μερσίν, γενικότερα, όπου βρίσκεται η καρδιά της οικονομικής, βιομηχανικής, τουριστικής, πολιτιστικής και εκπαιδευτικής ισχύος της χώρας. Αυτό σημαίνει ότι το πιο αστικό, οικονομικά σημαντικό, μορφωμένο και ανοιχτό στον κόσμο τμήμα της Τουρκίας, θα κυβερνάται από κανόνες που θα εγκρίνει το λιγότερο σημαντικό, εσωστρεφές τμήμα της.
Δεν πρόκειται απλά για διαφοροποίηση περιοχών, αλλά βάσει του προφίλ των ψηφοφόρων. «Ο Ερντογάν πέτυχε ένα στόχο που κυνηγούσε εδώ και 10 χρόνια, αλά ήταν μια εξουθενωτική νίκη», έγραψε η Χουριέτ.Οι διαφορές αναδεικνύουν και άλλα στοιχεία. Αστικών και επαρχιακών περιοχών, μορφωμένων και λιγότερο μορφωμένων Τούρκων, πολιτών με υψηλότερο εισόδημα και χαμηλόμισθων τάξεων στην τουρκική κοινωνία.
Η ψήφος των Τούρκων μεταναστών
Αντιθέτως, οι Τούρκοι μετανάστες στη Γερμανία υπερψήφισαν το ΝΑΙ, γεγονός που ίσως εξηγεί τις ασύλληπτες προεκλογικές προκλήσεις του Ερντογάν και υπουργών του και τις διπλωματικές εντάσεις με ευρωπαϊκές χώρες, για τη διεξαγωγή προεκλογικών συγκεντρώσεων του ΝΑΙ σε Γερμανία, Ολλανδία, Γαλλία και αλλού. 
Εκτός της Τούρκων της Γερμανίας, υπέρ των νέων εξουσιών στον Ερντογάν τάχθηκαν και οι Τούρκοι που ζουν στην Ολλανδία σε ποσοστό 70,94%, στην Αυστρία 73,23%, στο Βέλγιο 74,98% και στη Γαλλία 64,85%. Στην Ελβετία ωστόσο, υπερψηφίστηκε το Όχι από 50.374 Τούρκους (61,92%). Ο πρόεδρος της τουρκικής κοινότητας στη Γερμανία, εξέφρασε ανησυχία ανησυχία για το επίπεδο της υποστήριξης στο Ναι, λέγοντας ότι πρέπει να βρεθεί καλύτερος τρόπος προσέγγισης ανθρώπων που ζουν στην ελευθερία της Γερμανίας, αλλά θέλουν αυτοκρατορία για τους ανθρώπους που ζουν στην Τουρκία.
Αγώνας σε «άνισο γήπεδο»
Εκπρόσωποι του Οργανισμού για την Ασφάλεια και Συνεργασία στην Ευρώπη, καθώς και του Συμβουλίου της Ευρώπης, επέκριναν τον τρόπο που διεξήχθη η προεκλογική εκστρατεία γιατί δεν είχαν ίσες ευκαιρίες προβολής οι δύο εκστρατείες.
–Ήταν μη ισορροπημένη, λόγω της ενεργούς ανάμιξης του προέδρου και αρκετών σημαντικών αξιωματούχων.
– Μια σειρά αξιωματούχοι εξίσωναν τους υποστηρικτές του Όχι με «τρομοκράτες».
–Έγινε κακή χρήση κρατικών πόρων
–Βάσει της κατάστασης έκτακτης ανάγκης, θεμελιώδεις ελευθερίες περιορίστηκαν.
– Παρά τη λήψη ορισμένων μέτρων, το νομικό πλαίσιο παραμένει ανεπαρκές για ένα πραγματικά δημοκρατικό δημοψήφισμα.
«Γενικά, το δημοψήφισμα δεν κάλυπτε τα στάνταρ του Συμβουλίου της Ευρώπης», είπε ο Σίζαρ Φλορίν Πρέντα, επικεφαλής της αντιπροσωπείας του Συμβουλίου. Οι παρατηρητές επέκριναν επίσης την αλλαγή εκλογικών αντιπροσώπων, γεγονός που επέτρεψε να καταμετρηθούν ψηφοδέλτια χωρίς επίσημη σφραγίδα. Τα ψηφοδέλτια αυτά ωστόσο είναι έγκυρα, δήλωσε ο Σαντί Γκιουβέν, επικεφαλής της κεντρικής εκλογικής επιτροπής.
Το μεγαλύτερο κόμμα της αντιπολίτευσης, CHP, ζητά επανακαταμέτρηση του 60% των ψηφοδελτίων. Και το αριστερό, φιλοκουρδικό HDP αμφισβητεί τα αποτελέσματα.
Οργή για τους παρατηρητές
Το υπουργείο Εξωτερικών της Τουρκίας υποστήριξε πως οι παρατηρήσεις των παρατηρητών, δεν ήταν αμερόληπτες και ο υπαινιγμός πως το δημοψήφισμα ήταν κατώτερο των διεθνών κριτηρίων, είναι «απαράδεκτο». Τα επίσημα αποτελέσματα θα ανακοινωθούν μετά από 11-12 ημέρες. Εξοργισμένος ο Ερντογάν είπε ότι η Τουρκία «δεν βλέπει, ακούει, ή αναγνωρίζει εισηγήσεις που έχουν πολιτικά κίνητρα», ενώ εκτός αυτού που έγινε και των σχεδίων δημοψηφίσματος για τη θανατική ποινή (θέμα που από μόνο του τερματίζει ντε φάκτο τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις0, μπορεί να γίνει και για το επί πολλά χρόνια εκκρεμές αίτημά της για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Συγχαρητήρια κι “ευχαριστώ” του Τραμπ στον Ερντογάν
Ο Ερντογάν, τον οποίο συνεχάρη τηλεφωνικά ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, ευχαριστώντας τον παράλληλα για την υποστήριξη της Άγκυρας στο αμερικανικό πυραυλικό πλήγμα στη Συρία, απορρίπτει την κριτική διεθνών παρατηρητών. Στην τοποθέτησή τους ότι ευνοήθηκε από μια «άνιση εκστρατεία», τους απάντησε υποτιμητικά, «κρατήστε τη θέση σας»!
Ο δημοσιογράφος Τζάσπερ Μόρτιμερ του France 24, μετέδωσε ότι μόλις ένα εκατομμύριο ψήφοι χωρίζουν το Ναι από το Όχι. «Με τόσο μικρή διαφορά, μπορείτε να είστε σίγουροι ότι ο Ερντογάν δεν θα είχε νικήσει αν είχε δοθεί ίσος διαφημιστικός χώρος, αν δεν είχε πιέσει τους ιμάμηδες στα τζαμιά να καλούν τους πιστούς να ψηφίσουν Ναι. Αν η εκστρατεία ήταν δίκαιη, θα είχε νικήσει το Όχι». Άλλες επικρίσεις, αφορούν τη χρήση κρατικών κονδυλίων για διαφημίσεις του μηνύματος του Ναι στα ΜΜΕ.
«Ο Ερντογάν, ουσιαστικά έχασε»
Τα αποτελέσματα «αντανακλούν τις βαθιές διαιρέσεις μέσα στην Τουρκία και θα διαβρώσουν περαιτέρω τη θέση του Ερντογάν στη διεθνή κοινότητα», δήλωσε ο διευθυντής του κέντρου του προγράμματος για τη Μέση Ανατολή, του Κέντρου Γουίλσον που έχει έδρα την Ουάσιγκτον. «Πιστεύω πως ο Ερντογάν ουσιαστικά έχασε. Γιατί η προεκλογική εκστρατεία για το δημοψήφισμα, ήταν η πιο άδικη που είχε ποτέ η Τουρκία» μετά το 1946. Ο Ερντογάν «έχει χάσει την αξιοπιστία του στο εξωτερικό. Υπ΄ αυτή την έννοια, ίσως να κέρδισε, αλλά στην πραγματικότητα, μακροπρόθεσμα, έχει χάσει».
“Φυλακισμένη” εκστρατεία
Σε ό,τι αφορά το αριστερό φιλοκουρδικό κόμμα HDP, η απουσία του Σελαχατίν Ντεμιρτάς από την προεκλογική εκστρατεία ήταν καθοριστική, καθώς λιγότερα πλήθη κινητοποιήθηκαν, ιδιαίτερα σε περιοχές της Ανατολίας. Το HDP διεξήγαγε την εκστρατεία υπέρ του ΟΧΙ, ενώ και οι δύο ηγέτες του, Ντεμιρτάς και Φιγκέν Γιουκσεντάγ είναι στη φυλακή κατηγορούμενοι για «τρομοκρατία». Από τη Γιουνσεντάγ, μάλιστα, αφαιρέθηκε η βουλευτική της ιδιότητα. Εκτός αυτών, οι τουρκικές αρχές είχαν εκδιώξει τον δήμαρχο του Ντιγιαρμπακίρ και διόρισαν στη θέση του, πρόσωπο αρεστό τους. Σε εκλογικό τμήμα σε σχολείο χωριού του Ντιγιαρμπακίρ, δύο άνθρωποι σκοτώθηκαν σε ανταλλαγή πυρών. Αυτόπτες μάρτυρες ανέφεραν ότι η διαμάχη ξεκίνησε από πολιτική διαφωνία.
Ανοιχτά ερωτηματικά
Μια πολωτική εκστρατεία κατέληξε σε ένα αμφισβητούμενο αποτέλεσμα, μετέδωσε και ο ανταποκριτής του BBC Μαρκ Λόουεν από την Άγκυρα. «Ο Ερντογάν ήλπιζε πως το δημοψήφισμα θα ήταν το στέμμα της καριέρας του. Αλλά άφησε την Τουρκία βαριά πολωμένη, με τον κίνδυνο να γίνει άλλο ένα χρόνια ασταθές τμήμα της Μέσης Ανατολής». Το ερώτημα τώρα, είναι αν ο Ερντογάν πήρε το μήνυμα των ψηφοφόρων και εμφανιστεί πιο συναινετικός, ή θα αντιδράσει με πιο επιθετική καταστολή της διαφωνίας. Η δήλωσή του για επαναφορά της θανατικής ποινής, στον πανηγυρικό του λόγο το βράδυ της Κυριακής, η πιθανότητα να οργανώσει δημοψήφισμα και γι αυτό, γέρνει μάλλον προς τη δεύτερη εκδοχή. Κι αυτό, σημαίνει και περαιτέρω διάρρηξη των σχέσεων της Άγκυρας με την Ευρώπη.
Επιμέλεια: Ρένα Ακριτίδου
