Μια σαλάτα με φρέσκο κρεμμυδάκι, ένα φαγητό με λίγο σκόρδο αποτελούν μέρος της… Ελληνικής κουζίνας. Άραγε κατά πόσο είναι γνωστές οι φαρμακευτικές δράσεις του σκόρδου και του κρεμμυδιού.
Αυτά τα τόσο διαδεδομένα λαχανικά χρησιμοποιούνται από τα αρχαία χρόνια για πολλούς θεραπευτικούς σκοπούς. Στις μέρες όμως, όλες αυτές οι σημαντικές ευεργετικές δράσεις για την υγεία, φαίνονται να επιβεβαιώνονται από πολλές κλινικές και επιδημιολογικές μελέτες που διεξάγονται σε όλον τον κόσμο.
Το σκόρδο είναι ο φρέσκος βολβός του Allium Sativum, ανήκει στα βολβώδη λαχανικά, συγγενεύει με το κρεμμύδι και το πράσο και χρησιμοποιείται εδώ και πολλά χρόνια ως φαρμακευτικό μέσο για πολλές διαταραχές της υγείας. Χρονολογείται ότι χρησιμοποιείται εδώ και 3000 χρόνια από τους Κινέζους ενώ και άλλοι πολιτισμοί το χρησιμοποιούσαν για θεραπευτικούς σκοπούς όπως οι Αιγύπτιοι, οι Βαβυλώνιοι και οι Ρωμαίοι.
Το 1858, ο Παστέρ διαπίστωσε ότι το σκόρδο είχε αντιμικροβιακές ιδιότητες και χρησιμοποιήθηκε ως αντισηπτικό για την αποφυγή της γάγγραινας κατά την διάρκεια του Ά Παγκοσμίου Πολέμου.
Εκείνο το συστατικό του σκόρδου, το οποίο έχει ιδιαίτερα ευεργετική δράση είναι η αλλισίνη. Η αλλισίνη προέρχεται από την αλίϊνη που υπάρχει στο φρέσκο σκόρδο, όταν αυτό τεμαχίζεται ή λειώνει. Η αλλισίνη με την σειρά της μπορεί να μετατραπεί σε διαλλυλο-δισουλφίδη και η τελευταία σε διάφορες σουλφιδοενώσεις που προσδίδουν την χαρακτηριστική μυρωδιά στο σκόρδο ενώ ταυτόχρονα έχουν και αυτές ευεργετική δράση για τον οργανισμό.
Σημαντική είναι η υπολιπιδαιμική και υποχοληστερολαιμική δράση του σκόρδου. Πιο συγκεκριμένα, πολλές κλινικές έρευνες έδειξαν μια σημαντική μείωση της ολικής χοληστερόλης του αίματος μετά από χορήγηση σκόρδου. Ο μηχανισμός που προτάθηκε για την δράση αυτή ήταν η μείωση της δραστικότητας του ενζύμου που παίρνει μέρος στην βιοσύνθεση της χοληστερόλης από τον οργανισμό.
Ακόμη, το σκόρδο δρα ικανοποιητικά στην μείωση των τριγλυκεριδίων μέσω αναστολής του ενζύμου συνθετάση των λιπαρών οξέων από τα συστατικά s-αλλυλοκυστεΐνη και s-αιθυλοκυστεΐνη του σκόρδου. Χαρακτηριστική είναι η κλινική έρευνα που συνέκρινε την δράση του σκόρδου και ενός εμπορικού φάρμακου που χρησιμοποιείται για την μείωση των λιπιδίων (περιέχει φιμπρικό οξύ). Το αποτέλεσμα της έρευνας ήταν πως το σκόρδο μείωνε εξίσου σημαντικά τα λιπίδια της έρευνας όσο και το φάρμακο.
Πολλές εργαστηριακές μελέτες και έρευνες σε ζώα έχουν τεκμηριώσει τις αντικαρκινικές δράσεις του σκόρδου και των συστατικών του. Αυτές οι μελέτες δείχνουν ότι η αλλισίνη, οι παραγόμενες ενώσεις από αυτό και άλλες ενώσεις συμβάλλουν στα αντικαρκινικά αποτελέσματα του σκόρδου. Τα στοιχεία δείχνουν ότι υπάρχουν διάφοροι μηχανισμοί με τους οποίους το σκόρδο και τα συστατικά του μπορούν να ασκήσουν αντικαρκινική δράση, όπως αναστολή της μεταλλαξιογένεσης και εμποδίζει τη σύνθεση των Ν-νιτρωδοενώσεων.
Έξι δεκαετίες πριν, τα ποσοστά προσβολής από καρκίνο ήταν αρκετά χαμηλά σε περιοχές όπου το σκόρδο καταναλώνεται συχνά όπως Βαλκάνια, Ιταλία, Ολλανδία, Αίγυπτος, Ινδία και Κίνα. Ο καρκίνοςστομάχου είναι εκείνος ο τύπος που αποφεύγεται με την κατανάλωση σκόρδου περισσότερο από τους υπόλοιπους.
Εντυπωσιακή ήταν και η έρευνα του “Iowa Women’s Study” όπου διαπιστώθηκε πως το σκόρδο είναι το μοναδικό τρόφιμο το οποίο έδειχνε τόσο αυξημένη στατιστικά σύνδεση με τον καρκίνο του παχέως εντέρου. Στον καρκίνο που εμφανίζεται στο παχύ έντερο, μια μέτρια κατανάλωση σκόρδου (ένα ή περισσότερα ισοδύναμα ανά εβδομάδα) είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση έως και 35% των πιθανοτήτων προσβολής.
Θειοαλλυλικά συστατικά που αποδείχτηκε να έχουν την πιο αποτελεσματική αντικαρκινική δράση είναι η θείο-αλλυλοκυστεΐνη, το αλλυλικό δισουλφίδιο και η αλλικίνη.Πάντως, τα συστατικά του σκόρδου δεν φαίνεται να έχουν αντι-υπερτασικές επιδράσεις. Έχουν δημοσιευθεί γύρω στις 30 έρευνες σχετικά με την το εάν το σκόρδο μειώνει την αρτηριακή πίεση. Μόνο ένα 20 % αυτών έδειξαν μείωση της πίεσης και οι περισσότερες από αυτές ήταν πολύ μικρές έτσι ώστε να έχουν στατιστική δύναμη.
Αποτελεσματική δόση του σκόρδου δεν έχει ακόμη οριστεί. Η βιβλιογραφία προτείνει 4 gr σκόρδου ημερησίως (που αντιστοιχεί σε 1 σκελίδα) ή μια ταμπλέτα 300 mg αποξηραμένης σκόνης (να περιέχει 1.3% αλλισίνη). Πάντως χρειάζεται προσοχή από ορισμένα άτομα, διότι το μπορεί να αυξήσει την αιμορραγική διάθεση του οργανισμού όταν λαμβάνεται παράλληλα με αντιπηκτικά, ασπιρίνη ή αντιαιμοπεταλιακά φάρμακα.
Εξίσου σημαντική διατροφική αξία έχει και το κρεμμύδι, το οποίο και αυτό είναι ευρύτατα διαδεδομένο. Ανήκει στην οικογένεια Allium Cepa και προέρχεται μάλλον από τη νοτιανατολική Ασία. Δεν έχει φύλλα παρά μόνο βλαστό και άνθη τα οποία εμφανίζονται στην κορυφή σαν ταξιανθία και είναι μικρά και λευκοπράσινα.
Οι βάσεις των φύλλων του φυτού διογκώνονται και σχηματίζουν τον υπόγειο βλαστό.Πιθανολογείται ότι το φυτό ήταν γνωστό σε κάποιους λαούς (Ινδία, Κίνα, Μέση Ανατολή) ήδη από τα αρχαία χρόνια. Φαίνεται πως ο χυμός του κρεμμυδιού χρησιμοποιούνταν για διάφορους θεραπευτικούς σκοπούς. Ενδιαφέρον έχουν στοιχεία της Ελληνικής λαογραφίας που αναφέρουν ότι όσο περισσότερα «στρώματα» έχει το κρεμμύδι τόσο πιο βαρύς θα είναι ο χειμώνας.
Φαίνεται πλέον πως η σημαντική διατροφική αξία του κρεμμυδιού βασίζεται σε δυο κατηγορίες φλαβονοειδών, που ονομάζονται φλαβονόλες και ανθοκυανίνες. Στα κρεμμύδια με καφέ και κόκκινο εξωτερικό περίβλημα έχει βρεθεί πως περιέχονται κυρίως φλαβονόλες και συγκεκριμένα quercetin (μέχρι 2.1% επί ξηρού βάρους). Συγκρίνοντας με άλλα φρούτα και λαχανικά, τα κρεμμύδια έχουν 300mg/kg, τα μπρόκολα 100mg/kg, τα μήλα 40mg/kg ενώ το τσάι 30 mg/kg. Στα κρεμμύδια με λευκό και κίτρινο εξωτερικό περίβλημα περιέχονται κυρίως ανθοκυανίνες.
Τις δυο τελευταίες δεκαετίες εκτεταμένες κλινικές και επιδημιολογικές έρευνες συνέδεσαν έναν μεγάλο αριθμό φλαβονοειδών με ευεργετικές επιδράσεις στην υγεία όπως αντιβακτηριακή, αντιφλεγμονώδη, αντιαλλεργική, αντιμεταλλαγονιδιακή, αντινεοπλαστική, αντιθρομβωτική και αγγειοδιαστολική. Όλες αυτές οι δράσεις βασίζονται στην αντιοξειδωτική δραστηριότητα των φλαβονοειδών μέσω της ιδιότητας τους να εξουδετερώνουν υδροξυλικές ρίζες, υπεροξειδικά ανιόντα και λιπιδικές υπεροξειδικές ρίζες. Επίσης, προστατεύουν κάποιες άλλες αντιοξειδωτικές ουσίες όπως τη βιταμίνη C ειδικά κατά την παρουσία μεταλλικών ιόντων.
Αρκετές επιδημιολογικές έρευνες συνέδεσαν την πρόσληψη των φλαβονοειδών με μείωση του κινδύνου από καρδιαγγειακά νοσήματα μέσω της μείωσης της οξείδωσης των LDL λιποπρωτεϊνών. Χαρακτηριστικά είναι τα αποτελέσματα της δανέζικης έρευνας (Zutphen Elderly Study) η οποία εξέτασε την λήψη φλαβονοειδών 805 αντρών ηλικίας 65-84 για 5 χρόνια. Το ποσοστό θανάτων ηλικιωμένων από στεφανιαίο νόσο διαπιστώθηκε πως μειώθηκε κατά ένα μεγάλο ποσοστό.
Πολλές ακόμη είναι και οι επιδημιολογικές έρευνες που εξετάζουν την σχέση φλαβονοειδών με την πρόληψη του καρκίνου. Πολλές από αυτές διαπίστωσαν πως τα φλαβονοειδή αναστέλλουν την δράση και την ανάπτυξη των καρκινικών κυττάρων. Σε έρευνα που δημοσιεύτηκε το 1997 από Φιλανδούς ερευνητές, αποδείχτηκε ο μειωμένος κίνδυνος προσβολής από καρκίνο σε 9959 Φιλανδούς άντρες και γυναίκες, ηλικίας 15-99.
Στα ίδια μειωμένα ποσοστά προσβολής από καρκίνο του στομάχου κατέληξε και μια άλλη ομάδα ερευνητών (The Netherlands Cohort Study) για εκείνο το ποσοστό του πληθυσμού που κατανάλωνε μεγάλες ποσότητες κρεμμυδιού. Σε αυτήν την αντικαρκινική δράση του κρεμμυδιού παίζουν ρόλο και κάποια θειοαλλυλικά συστατικά τα οποία προέρχονται από το κόψιμο και λιώσιμο του κρεμμυδιού. Σε αυτές τις χημικές διεργασίες πάντως, δεν παράγεται αλλισίνη όπως το σκόρδο.
Σημαντική είναι και η δράση των φλαβονοειδών του κρεμμυδιού κατά των αλλεργικών συμπτωμάτων (φαγούρα, πρησμένα και υγρά μάτια, ρινικές καταρροές). Μια αλλεργική αντίδραση δημιουργείται από μια ξαφνική απελευθέρωση ισταμίνης. Τα φαρμακευτικά σκευάσματα που χρησιμοποιούνται σήμερα για την ανακούφιση από τα αλλεργικά συμπτώματα δρουν μέσω της απενεργοποίησης των κυτταρικών υποδοχέων της ισταμίνης χωρίς όμως να εμποδίζουν την αρχική απελευθέρωσή της.
Ενδιαφέρουν παρουσιάζουν αποτελέσματα έρευνας που δημοσιεύτηκαν από Ιάπωνες επιστήμονες οι οποίοι εξέτασαν πως επηρεάζουν οι διάφοροι τρόποι μαγειρέματος στο περιεχόμενο φλαβονοειδών του κρεμμυδιού. Σύμφωνα με αυτά τα αποτελέσματα, ο φούρνος μικροκυμάτων και το τηγάνισμα δεν επηρεάζουν το περιεχόμενο των φλαβονοειδών ενώ το βράσιμο τα μείωσε κατά ένα ποσοστό 30%.
Όλα τα παραπάνω στοιχεία δείχνουν για άλλη μια φορά πως η φύση έχει προσδώσει αρκετά «όπλα» στον άνθρωπο για την πρόληψη και αντιμετώπιση προβλημάτων υγείας που στην προκειμένη περίπτωση αποτελούν το σκόρδο και το κρεμμύδι, τα οποία μπορούν να αποτελούν μέρος μιας υγιεινής διατροφής με ιδιαίτερα ευεργετικά αποτελέσματα.
