Άγιος Παΐσιος:
– Γέροντα, τι μελέτη θα με βοηθήση, για να απαλλαγώ από την κοσμική λογική;
– Να διαβάσης πρώτα το Γεροντικό, Φιλόθεο Ιστορία, Ευεργετινό, δηλαδή όχι θεωρητικά βιβλία αλλά πράξη, για να φύγη η κοσμική λογική με το πατερικό απλό πνεύμα της αγιότητος.
Μετά να αρχίσης τον Αββά Ισαάκ, για να μη δεχθής τον Αββά Ισαάκ ως φιλόσοφο αλλά ως θεοφώτιστο.
Γέροντα, κι εγώ στεναχωριέμαι που δεν μπορώ να διαβάσω έστω ένα κεφάλαιο από το Ευαγγέλιο, γιατί δεν βλέπω καλά. Μας έχετε πει πως, αν διαβάζη κανείς κάθε μέρα ένα κεφάλαιο, αγιάζεται.
– Γιατί να στενοχωριέσαι γι’ αυτό;
Αν διαβάσης λίγους στίχους ή μόνο μία λέξη ή απλώς ασπασθής το Ευαγγέλιο, δεν αγιάζεσαι; Άλλωστε εσύ δεν γνώρισες τώρα τον Χριστό. Γιατί δεν μελετάς νοερά όσα διάβασες ή όσα άκουσες μέχρι τώρα; Όλη η βάση είναι η σωστή τοποθέτηση. Να πης: «Τώρα ο Θεός με θέλει έτσι, πριν από λίγα χρόνια με ήθελε αλλιώς».
Ένας ευλαβής δικηγόρος στα γεράματά του δεν έβλεπε και μου είπε μια φορά: «Κάνε, άγιε Γέροντα, προσευχή να μπορώ λίγο να διαβάζω και να γνωρίζω τα προσφιλή μου πρόσωπα». «Τα προσφιλή πρόσωπα τα γνωρίζεις και από την φωνή, του είπα. Όσο για το διάβασμα, τόσα χρόνια διάβαζες.
Τώρα να λες την ευχή. Φαίνεται ότι τώρα ο Θεός αυτό θέλει από σένα». Και από τότε ο καημένος ένιωθε μεγαλύτερη χαρά από ό,τι όταν έβλεπε.
– Γέροντα, άνθρωποι πού αρχίζουν να έχουν την καλή ανησυχία, τί βιβλία να διαβάσουν, γιά να βοηθηθούν;
– Να διαβάσουν πρώτα το Ευαγγέλιο, γιά να µάθουν τί θα πή Χριστός. Να συγκλονισθούν λίγο, καί ύστερα να διαβάσουν τήν Παλαιά ∆ιαθήκη. Ξέρεις τί κόπος είναι, οταν δεν έχουν διαβάσει τίποτε καί σού ζητούν βοήθεια; Σάν να πηγαίνη ένα παιδί τού ∆ηµοτικού Σχολείου σέ καθηγητή Πανεπιστηµίου καί να τού λέη: «Βοήθησε µε». Τί νά τού πή ό καθηγητής; «Ενα καί ένα ίσον δύο»; Άλλοι πάλι δέν έχουν τήν καλή ανησυχία- έρχονται καί λένε: «∆εν έχω κανένα πρόβληµα, µιά χαρά εΐµαι, Πάτερ, απλώς πέρασα νά σέ δώ». Ποτέ ό άνθρωπος δέν µπορεί νά πή οτι δέν έχει τίποτε. Κάτι θα έχη. Ό αγώνας γιά πνευµατική ζωή δέν τελειώνει ποτέ. Ή µερικοί µού λένε: «Να µας πής πνευµατικά». Σαν να πάνε στον µπακάλη καί τού λένε: «∆ώσ’ µας ψώνια». Τα χάνει καί ο µπακάλης. ∆έν έχουν κάτι τό συγκεκριµένο νά ζητήσουν καί νά πουν «µού χρειάζεται τόση ζάχαρη, τόσο ρύζι κ.λπ.», άλλα λένε «δώσ’ µας ψώνια». Ή σάν νά πάνε στον φαρµακοποιό καί τού λένε «δώσ’ µας φάρµακα!», χωρίς νά τού πούνε προηγουµένως από τί πάσχουν ή αν πήγαν στον γιατρό και τί τους είπε ό γιατρός. Άντε τώρα νά βρής άκρη! Βλέπεις, εκείνος πού έχει πνευµατική ανησυχία, βρίσκει τί του λείπει, τό ζητάει καί ωφελείται.
Έγώ, ώς αρχάριος, όταν διάβαζα κάτι, τό αντέγραφα, γιά νά µήν τό ξεχάσω, καί προσπαθούσα νά τό εφαρµόσω. ∆εν διάβαζα, γιά νά περνάω ευχάριστα τήν ώρα µου. Υπήρχε µέσα µου ή καλή ανησυχία καί, όταν δεν καταλάβαινα κάτι, ρωτούσα νά µάθω πώς είναι. Λίγο διάβαζα, πολύ ήλεγχα τόν εαυτό µου µέ αυτά πού διάβαζα. «Ποϋ βρίσκοµαι; Τί κάνω;». Κάθιζα τόν εαυτό µου στό σκαµνί. ∆έν τά περνούσα αυτά πού διάβαζα έτσι αφορολόγητα.
Σήµερα οι άνθρωποι καταλήγουν από τήν πολλή µελέτη νά είναι µαγνητόφωνα καί νά γεµίζουν τις κασσέττες τους µέ περιττά πράγµατα. «Ή άνευ πράξεως» όµως διδασκαλία είναι κατά τόν Άββά Ισαάκ «παρακαταθήκη έντροπής»[5] Βλέπεις, πολλοί πού ενδιαφέρονται γιά τόν αθλητισµό διαβάζουν αθλητικά περιοδικά ή εφηµερίδες καί κάθονται. Μπορεί νά είναι σάν τά µοσχάρια, άλλα θαυµάζουν τους αθλητές: «Α, καταπληκτικός αυτός, λένε, µπράβο! ” !…». ∆έν χύνουν όµως λίγο ίδρωτα ούτε χάνουν κανένα κιλό βάρος. ∆ιαβάζουν- διαβάζουν αθλητικά καί ξαπλώνουν έτσι δέν ωφελούνται. Μένουν µέ τήν ευχαρίστηση τοϋ διαβάσµατος. Οι κοσµικοί, άλλοι διαβάζουν εφηµερίδα, άλλοι διαβάζουν ένα ροµάντζο, µιά περιπέτεια, άλλοι παρακολουθούν στό γήπεδο πώς παίζουν, καί περνάνε τήν ώρα τους. Τό ίδιο κάνουν καί µερικοί πού διαβάζουν πνευµατικά. Μπορεί νά ξενυχτούν καί νά διαβάζουν πνευµατικά βιβλία µέ µανία καί νά ευχαριστιούνται. Παίρνουν ένα πνευµατικό βιβλίο, κάθονται καί λίγο αναπαυτικά καί διαβάζουν. « φελήθηκα», λέει ό άλλος. Καλύτερα πες ότι ευχαριστήθηκες, ότι πέρασες ευχάριστα την ώρα σου. Γιατί αυτό δεν είναι ωφέλεια. φελείσαι, µόνον όταν δής τί λέει αυτό πού διαβάζεις, έλέγχης τόν εαυτό σου και προσπαθής νά τόν ζορίζης στην εφαρµογή: «Τί λέει αυτό πού διάβασα; Εγώ πού βρίσκοµαι πνευµατικά; Τί πρέπει νά κάνω;». Ύστερα, όσο περισσότερα µαθαίνει κανείς, τόσο περισσότερη ευθύνη έχει. ∆εν λέω νά µή διαβάζη, γιά νά µην ξέρη πολλά και νά µην έχη ευθύνη, γιατί αυτό είναι πονηριά, αλλά νά µή διαβάζη µόνο γιά νά ευχαριστιέται. Το κακό είναι ότι, αν διαβάζη καί έχη δυνατή µνήµη, θυµάται πολλά, µπορεί και νά λέη καί πολλά καί νά ξεγελάη τόν εαυτό του, νά νοµίζη δηλαδή ότι τά εφαρµόζει κιόλας. Έτσι δηµιουργεί ψευδαίσθηση καί στον εαυτό του καί στους άλλους. Γι’ αυτό µήν αναπαύετε τόν λογισµό σας στά πολλά διαβάσµατα. Να στραφήτε στην εφαρµογή. Τα πολλά διαβάσµατα µορφώνουν εγκυκλοπαιδικά. Έτσι δεν λέγεται;
– Ναί, Γέροντα.
– Σκοπός όµως είναι πώς θά µορφωθώ θεοκεντρικά. ∆έν πάω νά γίνω καθηγητής Πανεπιστηµίου, ώστε νά είµαι υποχρεωµένος νά ξέρω πολλά. ‘Αλλά καί αν µοϋ χρειασθή κάτι από τήν άλλη γνώση, εύκολα θά το µάθω, όταν αποκτήσω τήν θεοκεντρική µόρφωση. Κατάλαβες;
– Όταν έχη κανείς περισπασµό, συµφέρει νά συγκεντρωθή µέ τήν µελέτη;
– Ναί, να διάβαση λίγο, κάτι πολύ δυνατό, για να θερµανθή η ψυχή. Έτσι καπακώνονται οι µέριµνες καί ο νους µεταφέρεται σε θείο χώρο. Αλλιώς πάει ό νους σ’ αυτήν ή σ’ εκείνη τήν δουλειά, εκεί πού σύχναζε τις περισσότερες ώρες.
– Γέροντα, όταν είναι κανείς κουρασµένος ή στενοχωρηµένος, θέλει νά διάβαση κάτι εύκολο, κανένα διήγηµα, κανένα µυθιστόρηµα κ.λπ.
– ∆έν υπάρχει κανένα πνευµατικό βιβλίο πού νά είναι καλό γιά εκείνη τήν ώρα; Ό σκοπός δέν είναι νά ξεχάση ο άνθρωπος την στενοχώρια του, αλλά να λυτρωθή. Το άλλο δεν λυτρώνει. ∆εν βοηθούν στην πνευµατική ζωή τα µυθιστορήµατα ή η εφηµερίδα και η τηλεόραση.
Πολλές φορές ακόµη και µερικά θρησκευτικά περιοδικά κάνουν ζηµιά στους Χριστιανούς, γιατί διεγείρουν τον µωρό ζήλο καί προκαλούν σύγχυση.
Προσέξτε· µή διαβάζετε περιττά πράγµατα τίς ελεύθερες ώρες σας. Μερικά αναγνώσµατα είναι σαν να τρως νεροκολοκύθες, σαν να ψαχνής στα άχυρα, να βρής ένα σπυρί σιτάρι. Λένε µερικοί: «Ναί, άλλα αυτά µέ ξεκουράζουν». Μά πώς σέ ξεκουράζουν, ευλογηµένε, αφου σέ ζαλίζουν καί πονούν τα µάτια σου; Καλύτερα να κοιµηθής, για να ξεκουρασθής. Από το τί διαβάζει κανείς, θα καταλάβης την πνευµατική του κατάσταση. Άν είναι πολύ κοσµικός, θα διαβάζη περιοδικά αισχρά. Άν είναι λίγο κοσµικός, θα διαβάζη λιγώτερο βρώµικα ή εφηµερίδες. Άν θρησκεύη, θα διαβάζη θρησκευτικά έντυπα ή σύγχρονα θρησκευτικά βιβλία ή πατερικά κ.ο.κ.
– Γέροντα, ποια πνευµατικά βιβλία βοηθούν περισσότερο;
– Πολύ ωφελούν τα διάφορα πατερικά βιβλία, πού στις µέρες µας, δόξα τω Θεώ, κυκλοφορούν κατά χιλιάδες. Σ’ αυτά βρίσκει κανείς ο,τι ποθεί, ό,τι τού χρειάζεται. Είναι γνήσια πνευµατική τροφή καί οδηγούν µέ ασφάλεια στον πνευµατικό δρόµο. Για να βοηθήσουν όµως, πρέπει να διαβάζωνται µα ταπείνωση καί προσευχή.
Τα πατερικά κείµενα µοιάζουν µε αξονικές τοµογραφίες, γιατί όπως σ’ εκείνες φωτογραφίζεται ή σωµατική κατάσταση τού ανθρώπου, έτσι καί σ’ αυτά φωτογραφίζεται η πνευµατική του κατάσταση. Κάθε πρόταση των πατερικών κειµένων δέν κρύβει ένα αλλά πολλά νοήµατα, καί καθένας τα καταλαβαίνει ανάλογα µε την πνευµατική του κατάσταση.
Καλό είναι να διαβάζη κανείς κείµενο καί όχι µετάφραση, επειδή ο µεταφραστής ερµηνεύει το πρωτότυπο ανάλογα µέ την δική του πνευµατικότητα. Πάντως, για να κατανόηση κανείς τους Πατέρες, πρέπει να σφίξη τον εαυτό του, να συγκέντρωση τον νου του και να ζή πνευµατικά, γιατί το πνεύµα των Πατέρων γίνεται αντιληπτό µόνο µε το πνεύµα. Ειδικά οι Ασκητικοί Λόγοι του Αββά Ισαάκ τοϋ Σύρου πολύ βοηθούν, αλλά χρειάζεται να τους µελετάη λίγο-λίγο, για να αφοµοιώνη την τροφή.
Ο Ευεργετινός[6] είναι ευεργεσία µεγάλη, γιατί µπορούµε να γνωρίσουµε όλο το πνεύµα των Αγίων Πατέρων. Βοηθάει, γιατί περιγράφει τους αγώνες των Πατέρων γιά όλα τα πάθη µε την σειρά, και η ψυχή γνωρίζει πώς εκείνοι δούλεψαν και βοηθιέται. Τά Συναξάρια πάλι είναι αγιασµένη ιστορία, γι’ αυτό πολύ βοηθούν – ιδίως τά παιδιά -, αλλά να µήν τα διαβάζουµε σαν ιστορίες.
∆εν χρειάζεται νά έχουµε γνώση πολλή, γιά νά αποκτήσουµε ευλάβεια. Έάν τά λίγα πού ξέρουµε τά συλλογιζώµαστε, θά κεντηθή ή καρδιά. Ένας άπό ένα τροπάριο τινάζεται στον αέρα, και άλλος τά ξέρει όλα άπ’ έξω και δέν νιώθει τίποτε, γιατί κινείται έξω άπό τήν πνευµατική πραγµατικότητα. ∆ιαβάζετε λοιπόν Πατέρες, έστω µιά ή δυο γραµµές την ηµέρα. Είναι βιταµίνες πολύ δυναµωτικές.
