Στις 13 Οκτωβρίου 1904, γράφτηκε μια από τις κομβικότερες σελίδες στην ιστορία του Μακεδονικού Αγώνα. Ο «μακεδονομάχος» Παύλος Μελάς, λοχαγός του ελληνικού στρατού, έπεσε νεκρός στο χωριό Στάτιστα της Μακεδονίας (το σημερινό Μελάς Καστοριάς).
Αφήνοντας πίσω του την άνεση της ζωής στην Αθήνα, ο Μελάς είχε εισέλθει στην τουρκοκρατούμενη Μακεδονία με το ψευδώνυμο «Καπετάν Μίκης Ζέζας», με αποστολή να οργανώσει και να ενισχύσει τα ελληνικά αντάρτικα σώματα εναντίον των Βουλγάρων κομιτατζήδων και της Οθωμανικής εξουσίας.
Ο θάνατός του, σε ηλικία μόλις 34 ετών, σε συμπλοκή με τουρκικό απόσπασμα, δεν υπήρξε απλώς μία απώλεια, αλλά λειτούργησε ως σπίθα που αφύπνισε ολόκληρο τον ελληνισμό.
Η θυσία του συγκλόνισε την κοινή γνώμη και αποτέλεσε τον καταλύτη για τη μαζική κινητοποίηση νέων αξιωματικών και εθελοντών. Η μορφή του Παύλου Μελά έγινε άμεσα σύμβολο ανιδιοτέλειας και πίστης στην πατρίδα, δίνοντας νέα ορμή στον ένοπλο αγώνα για την ελληνικότητα της Μακεδονίας. Έκτοτε, η 13η Οκτωβρίου τιμά τη μνήμη της εθνικής συνείδησης που ξύπνησε μέσα από το αίμα ενός ήρωα.
