Πρόκειται για μια μεσαιωνική καστροπολιτεία που κόβει την ανάσα και που σίγουρα κανείς δεν περιμένει να συναντήσει στη Μυροβόλο νήσο, αφού έχει συνδυάσει το όνομά της με τα περίφημα Μαστιχοχώρια -το Πυργί και τα Μεστά τα δύο πιο δημοφιλή.
Ο εγκαταλελειμμένος οικισμός, όμως, στο δυτικό τμήμα του νησιού ασκεί μια ανεξήγητη γοητεία στους επισκέπτες του, κερδίζοντάς τους από την πρώτη στιγμή που θα βρεθούνε στο χωριό.
Ανάβατος: Ο «Μυστράς» του Αιγαίου
Γνωστός και ως ο «Μυστράς» του Αιγαίου, ο Ανάβατος είναι ένας μεσαιωνικός οικισμός που λειτουργεί ως χρονομηχανή, ταξιδεύοντας τον επισκέπτη του στο παρελθόν. Η μεσαιωνική καστροπολιτεία συγκλονίζει στο αντίκρισμά της, τόσο με την άγρια και ανέγγιχτη ομορφιά, όσο και με την επιβλητικότητα του τοπίου. Μάλιστα, συγκαταλέγεται ανάμεσα στους σημαντικότερους και πιο ιστορικούς μεσαιωνικούς οικισμούς της χώρας.
Ο Ανάβατος στέκει αγέρωχος και περήφανος στην πλευρά ενός απόκρημνου βράχου ύψους 450 μέτρων, στο κεντρο-δυτικό τμήμα του νησιού και ξεχωρίζει για τη φυσική οχύρωσή του, καθώς περιβάλλεται από δύο φαράγγια, με την είσοδο στον οικισμό να είναι εφικτή μόνο από το βόρειο τμήμα του. Το όνομά του, είναι άμεσα συνδεμένο με την τοποθεσία, καθώς η σημασία του υποδηλώνει πως πρόκειται για έναν τόπο όπου κανείς δεν μπορεί να ανεβεί.
Η ίδρυση του Ανάβατου τοποθετείται στους μέσους βυζαντινούς χρόνους, ενώ σύμφωνα με την παράδοση, δημιουργήθηκε από τους εργάτες που έφτασαν στη Χίο για την κατασκευή της Νέας Μονής επί Κωνσταντίνου του Μονομάχου. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, ο οικισμός δημιουργήθηκε λόγω των πειρατικών επιδρομών που μάστιζαν τα δυτικά παράλια του νησιού.
Πέτρινα κτίσματα, καμάρες και δύο εκκλησίες αποτελούν τα βασικά χαρακτηριστικά του οικισμού, που μέσα από την βόλτα σε αυτόν ο επισκέπτης πραγματοποιεί ένα αξέχαστο ταξίδι στο χρόνο.
Ο παλιός πυρήνας του χωριού καταστράφηκε κατά τη διάρκεια των γεγονότων της Σφαγής της Χίου, όταν ο Ανάβατος πολιορκήθηκε και αλώθηκε από τα οθωμανικά στρατεύματα. O κυρίως οικισμός εγκαταλείφθηκε οριστικά μετά το σεισμό του 1881 και οι εναπομείναντες κάτοικοί του εγκαταστάθηκαν στο κατώτερο τμήμα του Ανάβατου, ενώ το 1918 εγκαταστάθηκαν προσωρινά πρόσφυγες από τα παράλια της Μικράς Ασίας.
