“ΠΟΙΟΣ/ΠΟΙΟΙ ΚΡΑΤΙΚΟΙ ΑΞΙΩΜΑΤΟΥΧΟΙ ΗΤΑΝ ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΚΩΝ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΠΟΥ ΕΜΠΕΡΙΕΙΧΑΝ ΣΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΕΣ ΘΕΑΤΡΙΚΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ; ΠΟΙΑ ΑΚΡΙΒΩΣ ΗΤΑΝ ΤΑ ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ ΚΑΙ ΟΙ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΚΑΘΕΝΟΣ; ΠΩΣ ΕΞΗΓΕΙΤΑΙ Η ΑΝΑΘΕΣΗ ΤΟΥ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟΥ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΣΤΟΝ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ ΑΞΙΩΜΑΤΟΥΧΟ ΚΑΙ ΟΧΙ ΣΕ ΑΛΛΟΝ;”

Υπεύθυνος αξιωματούχος για τη διοργάνωση των Μεγάλων Διονυσίων ήταν ο ἄρχων ἐπώνυμος, ενώ με την ευθύνη της διοργάνωσης των Ληναίων ήταν επιφορτισμένος ο ἄρχων βασιλεύς. Το γεγονός ότι διαφορετικοί αξιωματούχοι αναλαμβάνουν τις δύο αυτές διονυσιακές εορτές έχει να κάνει με την αρχαιότητα αλλά και με την πολιτική σπουδαιότητα των δύο εορτών για το αθηναϊκό κράτος.

Παρά το γεγονός ότι η προσθήκη θεατρικών παραστάσεων στο πρόγραμμα των Ληναίων συμβαίνει περίπου εκατό χρόνια μετά τα Διονύσια (η κωμωδία εισάγεται στα Λήναια στις αρχές της δεκαετίας του 440 π.Χ., αν και φαίνεται ότι μορφές προλογοτεχνικής κωμωδίας επιτελούνταν εκεί από πολύ πιο παλιά, και η τραγωδία προς τα τέλη της ίδιας δεκαετίας· αντιθέτως στα Μεγάλα Διονύσια η τραγωδία εισάγεται μάλλον το 534 π.Χ. και η κωμωδία το 486 π.Χ.), ως εορτή τα Λήναια ήταν παλαιότερα των Διονυσίων. Καθώς λοιπόν ανήκε στις παραδοσιακές θρησκευτικές πανηγύρεις, αποτελούσε ευθύνη του αξιωματούχου που επόπτευε το σύνολο σχεδόν των λατρευτικών πράξεων στην αθηναϊκήπόλιν, δηλαδή του ἄρχοντος βασιλέως.

Αντιθέτως, τα Μεγάλα Διονύσια ήταν εορτή την οποία αναδιοργάνωσε ο τύραννος Πεισίστρατος στα μέσα του 6ου αι. π.Χ· με άλλα λόγια, ήταν νεώτερη των Ληναίων. Επιπλέον, από πολύ νωρίς και με επικουρικό παράγοντα το γεγονός ότι διεξαγόταν την άνοιξη, όταν οι ναυσιπλοϊκές οδοί ήταν ανοικτές (άρα οι εν δυνάμει συμμετέχοντες ήταν άνθρωποι από διάφορες πόλεις και δη τις συμμαχικές), η εορτή αυτή χρησιμοποιήθηκε από την αθηναϊκή πολιτεία ως μέσο προβολής της πολιτικής, οικονομικής και πολιτιστικής της ηγεμονίας. Ήταν επομένως φυσικό ότι την ευθύνη της συγκεκριμένης εορτής την έφερε αξιωματούχος το λειτούργημα του οποίου συνδεόταν κατεξοχήν με το δημοκρατικό πολίτευμα και θεσπίστηκε επ᾽ αυτού, σε αντίθεση με το αξίωμα του ἄρχοντος βασιλέως, που αποτελούσε τη δημοκρατική εξέλιξη ενός παλαιότερου, αριστοκρατικού θεσμού.

Η συγκριτικά μεγαλύτερη πολιτική σπουδαιότητα των Μεγάλων Διονυσίων, η οποία αποτυπωνόταν και στο ευρύτερο περιεχόμενο της γιορτής από πλευράς δράσεων, καλλιτεχνικών και άλλων, εξηγεί επίσης το γεγονός ότι η διοργάνωσή τους ανατίθεται στον σημαντικότερο πολιτικό αξιωματούχο της πόλεως, τον άρχοντα το όνομα του οποίου χρησιμοποιείται και για τον χαρακτηρισμό του έτους στο οποίο υπηρετεί στο αθηναϊκό ημερολόγιο (εξ ου και ἐπώνυμος).

Οι βασικές αρμοδιότητες του ἄρχοντος ἐπωνύμου ως προς τη διοργάνωση των Μεγάλων Διονυσίων ήταν οι ακόλουθες:

  • χορόν διδόναι: με τον τεχνικό αυτό όρο περιγράφεται η διαδικασία επιλογής των τριών τραγικών και των πέντε κωμικών ποιητών που θα συμμετάσχουν στους αγώνες και η παροχή σε αυτούς χορού, δηλαδή ομάδας 12 και αργότερα 15 χορευτών για κάθε τραγική τετραλογία και αντιστοίχως ομάδας 24 χορευτών για κάθε κωμωδία ξεχωριστά.
  • Η επιλογή ή ο ορισμός των χορηγών: Μαζί με το δικαίωμα του χορού, ο ἄρχων ἐπώνυμοςκατανέμει στους ποιητές και τον χορηγόν, τον πλούσιο εκείνο Αθηναίο πολίτη ο οποίος θα αναλάβει το μεγαλύτερο βάρος των εξόδων για την παράσταση. Αν δεν υπήρχαν εθελοντές για την ανάληψη αυτής της δαπανηρής λειτουργίας, ο άρχων είχε το δικαίωμα να επιλέξει ο ίδιος όποιον θεωρούσε πιο ικανό να φέρει το έργο εις πέρας. Σε περίπτωση που πολίτης επιθυμούσε να προσβάλει την επιλογή του ως χορηγού, ενεργοποιούνταν η διαδικασία της ἀντιδόσεως, σύμφωνα με την οποία ο θιγόμενος μπορούσε να υποδείξει άλλον, πλουσιότερό του πολίτη, ο οποίος θα έπρεπε να είχε επιλεγεί αντ᾽ αυτού.
  • νέμησις ὑποκριτῶν: δηλ. διανομή των υποκριτών στους τρεις και πέντε ποιητές αντιστοίχως. Η διανομή αυτή αφορούσε μάλλον τους πρωταγωνιστές και μόνο. Ο ακριβής μηχανισμός τηςνεμήσεως άλλαξε με τα χρόνια.
  • Γενική εποπτεία της διαδικασίας και ευθύνη για την τήρηση του νόμου και της τάξης κατά τη διάρκεια της εορτής: ο ἄρχων ἐπώνυμος έφερε τέλος της γενική ευθύνη για την ομαλή διεξαγωγή του φεστιβάλ και για την εποπτεία των ιδιωτών που εκμίσθωναν από το κράτος διάφορες πτυχές τους. Ο σημαντικότερος από αυτούς τους αξιωματούχους ήταν ο θεατρώνης. Όπως συνέβαινε πάντοτε σε ανάλογες περιπτώσεις στην αρχαία Αθήνα, με το τέλος της εορτής των Μεγάλων Διονυσίων ο άρχων υπόκειτο σε διαδικασία οικονομικού κυρίως απολογισμού, κατά την οποία η Εκκλησία του Δήμου ήλεγχε τη νομιμότητα και τη χρηστότητα της διοργάνωσης. Ο έλεγχος αυτός διεξαγόταν σε ειδική συνεδρία της Εκκλησίας στο θέατρο του Διονύσου μετά την εορτή των Πανδίων. Στο πλαίσιο αυτού του ελέγχου οι ιδιώτες πολίτες μπορούσαν επίσης να προβάλουν τυχόν προσωπικά τους παράπονα (προβολαί) για αδικές ή κακομεταχείριση που υπέστησαν κατά τη διάρκεια της εορτής.

Ανάλογα ήταν τα καθήκοντα και του ἄρχοντος βασιλέως ως προς τη διοργάνωση των Ληναίων, τηρουμένων φυσικά των αναλογιών, καθώς οι δύο γιορτές παρουσίαζαν ορισμένες ουσιώδεις διαφορές ως προς το περιεχόμενο και τους κανονισμούς τους.

firefox_screenshot_2016-10-12t07-17-15-756z

Οι Εννέα Άρχοντες της αθηναϊκής πόλεως και τα καθήκοντά τους (© Α. Πετρίδης)

Πηγή:antonispetrides.wordpress.com