Με αγριεμένο Ταγίπ κλείνει το 2019, με ακόμη αγριότερο Ερντογάν εικάζεται βάσιμα ότι θα μπει το 2020, και οι ελληνοτουρκικές σχέσεις είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν θα απολαύσουν γιορτινή διπλωματική εκεχειρία.
Η Αθήνα προετοιμάζεται για παν (θερμό) ενδεχόμενο, έχοντας ωστόσο παίξει το χαρτί του αγωγού EastMed, στριμώχνοντας –άγνωστο για πόσο– την Άγκυρα στα σκοινιά…
Πολλά είναι τα μέτωπα που έχει ανοίξει ο «Σουλτάνος» στην Ανατολική Μεσόγειο και όλοι οι εμπλεκόμενοι παρακολουθούν το παιχνίδι υψηλού ρίσκου που ξεκίνησε με τη συμφωνία Τουρκίας – Λιβύης. Το ζητούμενο, βέβαια, δεν είναι τόσο το τι θα συμβεί στο εσωτερικό της Τουρκίας, αν δεν του βγει του Ερντογάν η ζαριά της έντασης. Τη μεγαλύτερη ανησυχία προκαλεί το αν και το πώς θα εξαχθεί στα νερά του Αιγαίου και της ανατολικής Μεσογείου ένα ενδεχόμενο «τσαλάκωμα» της παντοδυναμίας του Τούρκου προέδρου.
Με αυτή την πολυπλόκαμη στρατηγική που ξεδιπλώνει η γείτονα χώρα έχει ως στόχο να δημιουργήσει ένα δίχτυ ελέγχου –με τον ένα ή τον άλλο τρόπο– γύρω από την Κύπρο, την Αίγυπτο, την Ιορδανία, τη Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Ισραήλ. Παράλληλα, η προσπάθειά της αποσκοπεί στον έλεγχο του τόξου που διατρέχει την Θράκη και το Αιγαίο, φτάνοντας μέχρι την Κύπρο και τη Συρία.
Σε κάθε περίπτωση, οι εκτιμήσεις αναλυτών που έρχονται από την Άγκυρα λένε ότι το καθεστώς Ερντογάν είναι αποφασισμένο να προχωρήσει μέχρι τέλους, εκτιμώντας ότι θα υλοποιήσει τον στρατηγικό σχεδιασμό του, αυτόν της «Γαλάζιας Πατρίδας». Σημειώνουν, παράλληλα, πως δεν πτοούνται από τις όποιες αντιδράσεις καταγράφονται, αφήνοντας να ενοηθεί ότι τα… μαλώματα δεν αγγίζουν επί της ουσίας την Τουρκία.
Προειδοποιεί και περιμένει η Αθήνα
Σύμφωνα με τις τελευταίες πληροφορίες που κυκλοφορούν ευρέως, η Τουρκία αναμένεται να κάνει ένα ακόμη βήμα στην περιοχή, σε ό,τι αφορά τα ενεργειακά, που έχουν περισσότερο πολιτικό χαρακτήρα. Το ερώτημα είναι πού θα γίνει η επόμενη παράνομη ενέργεια. Στην κυπριακή ΑΟΖ ή στη θαλάσσια περιοχή της Ελλάδας; Ειδικά σε ό,τι αφορά την Κύπρο, οι Τούρκοι θεωρούν πιο ασφαλή επιλογή για… νταηλίκια τη Μεγαλόνησο, δεδομένης της ύπαρξης της κατοχικής δύναμης που υπάρχει στο νησί. Ειδικότερα για τον τουρκικό επεκτατισμό στην κυπριακή ΑΟΖ θυμίζεται ότι η Άγκυρα έχει ήδη στείλει δύο τουρκικά γεωτρύπανα νότια του νησιού.
Σε όσους, επίσης, αναρωτιούνται γιατί προεξοφλείται ότι η Τουρκία θα προχωρήσει στην επόμενη κίνηση «αξιοποιώντας» τη συμφωνία με τη Λιβύη, αποστέλλοντας ένα ερευνητικό σκάφος νοτίως της Κρήτης, οι διεθνείς αναλυτές ισχυρίζονται το απλό: ότι με τις αλλεπάλληλες αναφορές του στη συμφωνία με την Τρίπολη, σε συνδυασμό μάλιστα με την παρουσίαση «χαρτών», ο Ταγίπ Ερντογάν έχει αυτοδεσμευθεί στην επόμενη κίνηση και είναι εξαιρετικά απίθανο να υπαναχωρήσει.
Σε αυτά τα ερωτήματα-σενάρια η Αθήνα δεν έχει άλλη «απάντηση» –και αυτό ορθώς κάνει– από το να διαμηνύει με κάθε ευκαιρία προς την Άγκυρα ότι σε περίπτωση που στείλει στην περιοχή της Κρήτης γεωτρύπανα ή ερευνητικά σκάφη με την ημισέληνο, τότε η Ελλάδα θα αντιδράσει με όρους casus belli. Αυτό τουλάχιστον υποστηρίζουν ελλαδικές διπλωματικές πηγές, που περιγράφουν την κυβερνητική στρατηγική ως ένα μείγμα κάθετης και αποφασιστικής αντιμετώπισης των τουρκικών προκλήσεων με παράλληλη αποφυγή κινήσεων «υπεραντίδρασης» που θα κλιμάκωναν κατακόρυφα την ένταση.
Τα 3+1 σενάρια
Εκ των πραγμάτων, τέσσερα είναι τα σενάρια που ανακύπτουν και επί των οποίων διαμορφώνεται η στρατηγική αποτροπής της Αθήνας. Με κλιμακούμενο βαθμό επικινδυνότητας αυτά είναι:
-Το πρώτο και πλέον ήπιο σενάριο προβλέπει τουρκικό ερευνητικό σκάφος να κινηθεί νότια της Κρήτης, αλλά σε περιοχή που ανήκει στη Λιβύη. Υπενθυμίζεται πως με βάση τον νόμο 4001/2011 προβλέπεται ότι «ελλείψει συμφωνίας οριοθέτησης με γειτονικά κράτη των οποίων οι ακτές είναι παρακείμενες ή αντικείμενες με τις ελληνικές ακτές, το εξωτερικό όριο της υφαλοκρηπίδας και της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης (αφ’ ης κηρυχθεί), είναι η μέση γραμμή». Ως εκ τούτου, εάν το ερευνητικό κινηθεί πέραν της μέσης γραμμής προς την πλευρά της Λιβύης, η ενέργεια δεν θα θεωρηθεί παραβίαση κυριαρχικών δικαιωμάτων.
-Το δεύτερο σενάριο προβλέπει η Τουρκία να αποστείλει ερευνητικό σε περιοχή ελληνικής δικαιοδοσίας, αλλά χωρίς τη συνοδεία πολεμικών σκαφών.
-Το τρίτο συνεπάγεται ότι το ερευνητικό σκάφος θα συνοδεύεται και από πολεμικά πλοία, ενώ το τέταρτο ανεβαίνει… πίστα και περιλαμβάνει την παρουσία και τουρκικών μαχητικών αεροσκαφών.
Εξαιρουμένης της πρώτης περίπτωσης, σε κάθε μία από τις υπόλοιπες τρεις πιθανές εξελίξεις η Αθήνα σχεδιάζει πέραν των διπλωματικών πρωτοβουλιών που δεδομένα θα αναλάβει, και στρατηγικές αποτροπής, καθώς όπως λέγεται χαρακτηριστικά, «πιθανότερο είναι να γίνει κάτι, παρά να μη γίνει».
Στην ελληνική φαρέτρα και ο αγωγός
Οι κινήσεις που ξεκίνησε –αργά ή γρήγορα δεν έχει πολλή σημασία πλέον– να κάνει η ελληνική κυβέρνηση στη διπλωματική σκακιέρα εκτιμάται ότι μπορούν να αποδώσουν σημαντικά αξιοποιήσιμους καρπούς. Έτσι, πέρα από τις επισκέψεις του Έλληνα υπουργού Εξωτερικών, Νίκου Δένδια, σε Λιβύη, Αίγυπτο και Κύπρο, είναι προγραμματισμένη για τις 2 Ιανουαρίου 2020 η υπογραφή και της διακρατικής συμφωνίας μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου και Ισραήλ για τον αγωγό EastMed. Πρόκειται για μία κίνηση που μεταξύ άλλων αποβλέπει στη δημιουργία ενός ενεργειακού και όχι μόνο «φραγμού» στα επεκτατικά σχέδια της Τουρκίας, την ώρα μάλιστα που ο Eρντογάν θέτει θέμα «γκρίζων ζωνών» στο Αιγαίο. Με αυτό τον τρόπο η Ελλάδα επιδιώκει να στριμώξει την Τουρκία.
Πρέπει να επισημάνουμε ότι ο αγωγός EastMed θεωρείται βαρύνουσας σημασίας για την υλοποίηση των προοπτικών εξαγωγής του φυσικού αερίου από το Ισραήλ και την Κύπρο στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο προς τις χώρες της Ευρώπης. Η Κομισιόν χρηματοδοτεί με το ποσό των 34,5 εκατ. ευρώ (ποσό που καλύπτει το 50% του κόστους) τις περιβαλλοντικές μελέτες, τη Μελέτη Εφαρμογής (FEED) καθώς και τη Λεπτομερή Υποθαλάσσια Έρευνα (Detailed Marine Survey – DMS) που απαιτούνται για την ολοκλήρωση των σταδίων ανάπτυξης και ωρίμανσης του έργου (φάση Μελέτης Εφαρμογής – Front End Engineering Design – FEED).
Εξελίξεις και στο ζήτημα της ΑΟΖ με Ιταλία
Ταυτόχρονα όμως έχουμε εξελίξεις και στο ζήτημα της ΑΟΖ με την Ιταλία. Στις 30 Δεκεμβρίου τεχνικό κλιμάκιο του υπουργείου Εξωτερικών θα μεταβεί στη Ρώμη για συζητήσεις με τεχνικό κλιμάκιο του ιταλικού υπουργείου Εξωτερικών, προκειμένου να εξετάσουν την οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών των δύο χωρών και να επισπευσθούν οι διαδικασίες.
Αρχικά θα επικαιροποιηθεί η συμφωνία που είχε υπογραφεί το 1977 και αφορούσε την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας στο Ιόνιο πέλαγος, και ακολούθως θα οριστικοποιηθεί η χάραξη και η οριοθέτηση της ΑΟΖ. Η ανακήρυξή της μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας αναμένεται να ισχυροποιήσει τη χώρα μας, έναντι του αγώνα που δίδεται προκειμένου να μην ισχύσει το μνημόνιο συνεργασίας μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης για τη χάραξη θαλασσίων ζωνών που θα έβλαπτε (ενδεχομένως και ανεπανόρθωτα) τα εθνικά μας συμφέροντα εάν τυχόν εφαρμοζόταν με τη διεθνή συγκατάθεση. Προκειμένου να μη συμβεί κάτι τέτοιο, η Αθήνα προβαίνει τώρα σε στρατηγικές συμμαχίες σχεδόν με όλους τους γείτονές της. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η κίνηση των διπλωματών μας λίγο πριν αλλάξει ο χρόνος.
Μόλις ολοκληρωθούν οι τελευταίες λεπτομέρειες μεταξύ των κλιμακίων με τη γειτονική Ιταλία, ο Έλληνας ΥΠ.ΕΞ. θα έχει συνάντηση με τον ομόλογό του Ντι Μάιο προκειμένου να μπουν και επίσημα οι υπογραφές. Αυτό αναμένεται να πραγματοποιηθεί το συντομότερο δυνατό, μέσα στις αρχές του 2020.
Ήδη πάντως το κλίμα μοιάζει να είναι θετικό, καθώς ο Ιταλός πρωθυπουργός Τζουζέπε Κόντε έχει δείξει την κατανόησή του στις ελληνικές θέσεις έτσι όπως αυτές εκφράστηκαν στην πρόσφατη Σύνοδο Κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης από τον Κυριάκο Μητσοτάκη. Σημειώνεται ότι η ιταλική κυβέρνηση έχει θεωρήσει εξ αρχής άκυρο το σύμφωνο συνεργασίας της Τουρκίας με τη Λιβύη. Δεν πρέπει επίσης να αγνοείται ότι η Ρώμη θέλει να διαφυλάξει και τα συμφέροντα των ιταλικών πετρελαϊκών εταιρειών που συνδράμουν στην εξόρυξη υδρογονανθράκων στα θαλάσσια οικόπεδα της Κύπρου, ενώ το ίδιο θέλει να κάνει και σε θαλάσσιες περιοχές της χώρας μας.
Στο ίδιο πάντα πλαίσο της ενεργητικής εξωτερικής πολιτικής της Ελλάδας, ανακοινώθηκε ότι στις 8 Ιανουαρίου 2020 αναμένεται να συναντηθούν κλιμάκια διπλωματών και τεχνικών εμπειρογνωμόνων από την Ελλάδα και την Αίγυπτο, προκειμένου να συζητηθεί το θέμα της οριοθέτησης Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης.
Καταληκτικά υπάρχει πάντα για την ελληνική διπλωτατία η παρακαταθήκη της στήριξης των εταίρων στην Ελλάδα, όπως αυτή εκφράστηκε στην πρόσφατη Σύνοδο Κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και η διατήρηση των ισχυρών διαύλων επικοινωνίας με τον Γάλλο πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν και διαθέτει το «χαρτί» της συνεργασίας, μέσω της τριμερούς, με το Ισραήλ.
Συνεννόηση με ΗΠΑ για τη Λιβύη
Τα τελευταία γεγονότα σχετικά με τη Λιβύη δεν έχουν αφήσει ασυγκίνητη την Ουάσιγκτον. Χαρακτηριστική είναι η τελευταία ανακοίνωση που εξέδωσε το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, στην οποία επισημαίνεται ότι «οι Ηνωμένες Πολιτείες ανησυχούν για το αίτημα της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας για στρατιωτική στήριξη και για την απειλή του Εθνικού Λιβυκού Στρατού να χρησιμοποιήσει αεροπορικά μέσα και μισθοφόρους που θα εφοδιαστεί από το εξωτερικό για να επιτεθεί στην πόλη Μισράτα».
Ειδικά σε ό,τι αφορά την αμερικανική θέση για τις παράνομες ενέργειες της Τουρκίας, οι πληροφορίες θέλουν Ουάσινγκτον και Αθήνα να βρίσκονται σε συνεχή επαφή με ανάλογη αλληλοενημέρωση και κοινή συνισταμένη την επιβεβαίωση της ανάγκης ειρηνικής διευθέτησης του όποιου προβλήματος.
Πάντως το Στέιτ Ντιπάρτμεντ εκφράζει την ίδια ανησυχία και για την εμπλοκή της Ρωσίας. Οι ΗΠΑ –αναφέρει το Στέιτ Ντιπάρτμεντ– ανησυχούν για το αίτημα της κυβέρνησης και του λιβυκού στρατού να χρησιμοποιήσουν αεροπορικά μέσα και μισθοφόρους. Επίσης, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ αναφέρει ότι η εξωτερική στρατιωτική παρέμβαση απειλεί τις προοπτικές επίλυσης της σύγκρουσης και τονίζει ότι «καταδικάζουμε όλες τις επιθέσεις κατά αθώων πολιτών και καλούμε όλες τις πλευρές να αποφύγουν την κλιμάκωση».
Επιμένει η Ντόρα για τη Χάγη
Για άλλη μια φορά υπέρ της Χάγης τάχθηκε, αυτήν τη φορά με σχετικό άρθρο της, τάχθηκε η βουλευτής της Νέας Δημοκρατίας και πρώην υπουργός Εξωτερικών, Ντόρα Μπακογιάννη.
Αφού περιγράφει τις εξελίξεις στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, αναφέρει ότι «η λύση στο θέμα της υφαλοκρηπίδας με διμερή συμφωνία δεν είναι εφικτή. Γι’ αυτό και από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή η σταθερά της εξωτερικής μας πολιτικής ήταν η από κοινού προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Σήμερα πρέπει να επανεκκινήσουμε τις συζητήσεις για υπογραφή συνυποσχετικού που θα ανοίξει τον δρόμο προς τη Χάγη». Και η πρώην ΥΠ.ΕΞ. συνεχίζει υποστηρίζοντας:
«Αν η Τουρκία το υπογράψει –που το θεωρώ αδύνατο, μιας και θα είχε επιτευχθεί το 1975 μεταξύ Καραμανλή και Ντεμιρέλ–, αναγνωρίζει τη δικαιοδοσία του Δικαστηρίου, παρ’ ότι δεν έχει επικυρώσει τη Σύμβαση του ΟΗΕ για το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, ούτε τη Σύμβαση της Γενεύης για την υφαλοκρηπίδα, τις οποίες είναι απίθανο να υπογράψει.
Για να το πετύχουμε, πρέπει στο πλαίσιο της νέας ευρωτουρκικής ειδικής σχέσης η Τουρκία να αποδεχθεί δύο πράγματα: τη δικαιοδοσία της Χάγης για τα όρια των θαλασσίων ζωνών της με την Ευρώπη και την επίλυση του Κυπριακού μέσω διζωνικής – δικοινοτικής ομοσπονδίας. Και αν η Άγκυρα αρνηθεί να υπογράψει συνυποσχετικό, τότε θα εκτεθεί διεθνώς ότι δεν επιθυμεί τον διάλογο κι ότι δεν διαθέτει επιχειρήματα».
Το ερώτημα που προκύπτει από τη δημόσια τοποθέτηση της Ντόρας Μπακογιάννη είναι αν η θέση της είναι και θέση της κυβέρνησης, ή αν πρόκειται ουσιαστικά για προσωπική της άποψη, δεδομένου ότι έχει χρηματίσει και υπουγός Εξωτερικών. Στη δεύτερη περίπτωση –αν ισχύει–, δεν πρέπει να είναι και στα καλύτερά του ο Κυριάκος…
