Με αφορμή τη Παγκόσμια Ημέρα Βιβλίου, ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, άφησε για λίγο στην άκρη την πολιτική και ταξίδεψε στον κόσμο των βιβλίων, σε μια αποκλειστική συζήτηση για τη φιλαναγνωσία, με τους ραδιοφωνικούς παραγωγούς Κώστα Μοστράτο και Φίλιππο Παππά, στην εκπομπή του Αθήνα 9.84 «Αθήνα το Φελέκι σου» το Σάββατο 24 Απριλίου, από την εκπομπή «Αθήνα το φελέκι σου».
Εξέφρασε τη πρόθεση για δημιουργία ενός νέου, σύγχρονου πλαισίου λειτουργίας στο χώρο του βιβλίου, επισημαίνοντας πως με αφορμή και τη συζήτηση στην εκπομπή, θα θέσει το θέμα στο ΥΠΠΟ και στον αρμόδιο Υφυπουργό.
«Η αλήθεια είναι ότι η ένταση της ανάγκης αντιμετώπισης της πανδημίας, περιόρισε τη δυνατότητά μας να ασχοληθούμε με κάποιες πιο καινοτόμες, τολμηρές πολιτικές που αφορούν στο μέλλον. Πολλά από τα ζητήματα τα οποία αναφέρετε τα γνωρίζω, αλλά όχι σε εξονυχιστικές λεπτομέρειες. Η συζήτησή μας είναι ωστόσο αφορμή να ξαναθέσω το ζήτημα στο Υπουργείο Πολιτισμού, όπως και στον αρμόδιο Υφυπουργό. Για να σκεφτούμε μία σύγχρονη πολιτική για το βιβλίο στην τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα» είπε χαρακτηριστικά ο κ. Κυριάκος Μητσοτάκης
Θυμήθηκε τα πρώτα του αναγνώσματα στα σχολικά και φοιτητικά χρόνια, κάνοντας αναφορά στην Ένιντ Μπλάιτον, σε πολλά και διαφορετικά ιστορικά βιβλία, στον Αλεξίς ντε Τοκβίλ, όπως και τον Μαξ Βέμπερ.
Αποκάλυψε γιατί προτιμά τις πολιτικές βιογραφίες και μίλησε για βιβλία στοχαστών όπως οι Ντάνιελ Κάνεμαν, Νικόλας Χρηστάκης και Μπράνκο Μιλάνοβιτς, αλλά και άλλων που αγαπά ή διαβάζει αυτή την περίοδο, όπως ο Χαρούκι Μουρακάμι και ο Μ.Καραγάτσης.
Ο Πρωθυπουργός εμφανίστηκε αισιόδοξος για τις προοπτικές του βιβλίου στη χώρα μας και προέτρεψε σε αναγνωστικές αναζητήσεις, υπενθυμίζοντας ότι «…διαβάζοντας ένα βιβλίο δεν είμαστε ποτέ μόνοι».
Τέλος, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Βιβλίου σε ανάρτηση του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, επισήμανε ότι το βιβλίο αποτελεί ψυχαγωγία, μόρφωση και συντροφιά.
“Έχω σχέση ζωής με το βιβλίο”
Με δεδομένη την αποσπασματική εικόνα που έχουμε από συνεντεύξεις του Πρωθυπουργού για τα βιβλία τα οποία επιλέγει, η πρώτη ερώτηση δεν θα μπορούσε παρά να αφορά στη σχέση του με την ανάγνωση. Ο ίδιος, την προσδιόρισε ως απόλυτα συμβιωτική και σε διαρκή εξέλιξη.
«Καταρχάς σας ευχαριστώ πάρα πολύ για τη φιλοξενία και συγχαρητήρια για την εξαιρετική εκπομπή σας στο δημοτικό ραδιόφωνο.
Με ρωτάτε για τη σχέση μου με το βιβλίο. Θα τη χαρακτήριζα απόλυτα συμβιωτική. Δεν μπορώ να φανταστώ τον εαυτό μου χωρίς να διαβάζω. Από παιδί, πάντα διάβαζα. Οι σπουδές μου με υποχρέωσαν ή με ενθάρρυναν να διαβάζω και να γράφω πολύ. Έκτοτε, σχεδόν καθημερινά, έστω και με λίγες σελίδες αργά το βράδυ, θα καταφύγω σε βιβλία της επιλογής μου, είτε είναι μυθιστορήματα αν θέλω να χαλαρώσω είτε επιστημονικά αναγνώσματα, για τα οποία συνήθως χρειάζομαι μεγαλύτερη προσήλωση, οπότε επιλέγω να τα διαβάζω μέσα στο Σαββατοκύριακο. Κατά συνέπεια η σχέση μου με το βιβλίο είναι μία σχέση ζωής σε διαρκή εξέλιξη.»
Οι πρώτες επιλογές από τις οικογενειακές βιβλιοθήκες σε Αθήνα και Χανιά αφορούσαν βιβλία με περιπέτειες για εφήβους.
«Θυμάμαι την Ένιντ Μπλάϊτον, μία συγγραφέα που μάλιστα διάβαζα τότε στα γερμανικά, καθώς είχα γερμανίδα νταντά και μου τα διάβαζε. Μέχρι που κάποια στιγμή έκανα την υπέρβαση και κατάλαβα ότι μπορούσα να διαβάζω μόνος μου. Στο πατρικό της οικογένειας στη Γαλαρία στα Χανιά, υπήρχε μία ενδιαφέρουσα βιβλιοθήκη, όπου ανακάλυψα διάφορα βιβλία στρατιωτικής ιστορίας, όπως η καταδίωξη του πλοίου «Bismarck», η οποία μου εντυπώθηκε πολύ έντονα. Εξού και ξεκίνησε μία μεγάλη αγάπη για τη στρατιωτική ιστορία, ειδικά του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Και μετά το σχολείο ξανασυναντήθηκα πιο δυναμικά με το βιβλίο στα πανεπιστημιακά μου χρόνια.»
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, τα γενικά προγράμματα ανθρωπιστικών σπουδών που ακολούθησε, συνέτειναν στην εξοικείωσή του με την κλασσική γραμματεία. Ξεκινώντας με τον Θουκυδίδη και καταλήγοντας σε σύγχρονους κοινωνικούς στοχαστές. «Πρέπει να σας πω ότι είμαι πάντα εξαιρετικά ευτυχής όταν μπαίνω σε κάποιο βιβλιοπωλείο. Το μεγάλο μου άγχος βέβαια είναι ότι έχω πολλά περισσότερα βιβλία στη βιβλιοθήκη μου από όσα έχω χρόνο να διαβάσω.»
Στους συγγραφείς στους οποίους ανατρέχει συγκαταλέγονται Έλληνες και ξένοι. «Μου αρέσει πολύ ο Χαρούκι Mουρακάμι και όταν βγάλει ένα καινούργιο βιβλίο πάντοτε θα το αναζητήσω. Τώρα κατέβασα από εφαρμογή το τελευταίο βιβλίο του Καζούο Ισιγκούρο, το οποίο είναι αρκετά σκοτεινό και με έχει λίγο ταρακουνήσει. Είναι «Η Κλάρα και ο Ήλιος».
Γυρίζω συχνά στον Μ. Καραγάτση αν μιλήσουμε για ελληνική πεζογραφία και επιστρέφω σε βιβλία τα οποία είχα διαβάσει στο παρελθόν.
…Στην παρούσα φάση είμαι αποσπασματικός αναγνώστης. Μπορεί να διαβάζω διάφορα βιβλία ταυτόχρονα, να τα αφήνω και να τα ξαναπιάνω μετά από έναν μήνα. Η τεχνολογία βοηθάει πολύ με τα ηλεκτρονικά βιβλία, γιατί μπορείς να έχεις πολλά και ανάλογα με τη διάθεσή σου να διαβάσεις κάποιες σελίδες, να σημειώσεις και εφόσον θέλεις να επιστρέψεις. Έχω όμως υποσχεθεί στον εαυτό μου ότι ό,τι βιβλίο διαβάζω ψηφιακά να το αγοράζω και σε έντυπη μορφή.»
Ποια έργα τον καθόρισαν
Σε ερώτηση αν υπήρξαν στοχαστές, πολιτικοί επιστήμονες, κοινωνιολόγοι, ιστορικοί ή έργα τα οποία τον καθόρισαν, απαντά κάνοντας λόγο για το ευρύ πρόγραμμα σπουδών του στο Χάρβαρντ το οποίο τον έφερε σε επαφή με κοινωνικούς στοχαστές, όπως οι Άνταμ Σμίθ, Αλέξης ντε Τοκβίλ,Κάρλ Μάρξ, Τζών Στιούαρτ Μίλ, Εμίλ Ντυρκέμ, Μαξ Βέμπερ και Ζίγκμουντ Φρόυντ.
«Ανατρέχω, ενίοτε, στα έργα τους. Ξαναγύρισα πρόσφατα να διαβάσω κάποια αποσπάσματα από το «Δημοκρατία στην Αμερική», το εμβληματικό έργο του Τοκβίλ, που αποτυπώνει την εμπειρία της επίσκεψής του στις Ηνωμένες Πολιτείες και κάνει αρκετές ενδιαφέρουσες συγκρίσεις μεταξύ της οργάνωσης της δημοκρατικής πολιτείας στην Αμερική και της δικής του ευρωπαϊκής εμπειρίας. Ξαναδιάβασα με την κόρη μου -η οποία κάπου το ανακάλυψε στη δουλειά την οποία έκανε στην Γ΄ Λυκείου- την δουλειά του Ντυρκέμ για την αποξένωση, η οποία και αυτή βρίσκω ότι έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον σε συνθήκες πανδημίας».
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης πιστεύει ότι ο μέσος Έλληνα διαβάζει και μάλιστα πολύ περισσότερο απ ό,τι στο παρελθόν. «Νομίζω ότι και η πανδημία μας βοήθησε να ανακαλύψουμε ξανά τη χαρά του διαβάσματος» θα σημειώσει. Για να συμπληρώσει πως «αρκετά σύντομα θα μπορούμε να είμαστε πιο συγκεκριμένοι και να πάμε πέρα από το πλαίσιο των συνηθισμένων πολιτικών στήριξης του βιβλίου….Βρήκα ενδιαφέρον το γεγονός ότι καταφέραμε μέσα στις γιορτές των Χριστουγέννων -και επέμενα σε αυτό- να κρατήσουμε ανοιχτά με φυσική παρουσία τα βιβλιοπωλεία.
Νομίζω ότι και τα 200 χρόνια από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης έχουν προκαλέσει μεγάλο ενδιαφέρον για την ελληνική Ιστορία, με εξαιρετικές εκδόσεις και σημαντικά επιστημονικά έργα. Και επειδή η Ελλάδα είναι μία χώρα σε διαρκή κρίση, τουλάχιστον την τελευταία δεκαετία, η ερμηνεία του σήμερα μέσα από το πρίσμα του χθες, πιστεύω ότι ενδιαφέρει ολοένα και περισσότερο. Θεωρώ ότι αυτή είναι η καλύτερη απάντηση στον λαϊκισμό, στην υπεραπλούστευση, στην τοξικότητα του πολιτικού λόγου.»
Και θα παρατηρήσει πως «Τελικά το βιβλίο και το διάβασμα είναι η καλύτερη απάντηση στην τοξικότητα του διαδικτύου και στην ευκολία της ανώνυμης ανάρτησης, η οποία συχνά έχει υβριστικό περιεχόμενο.
Νομίζω ότι μία δουλειά όλων των πολιτικών, που επικαλούνται τον ορθό λόγο -δυστυχώς δεν ανήκουν όλοι σε αυτή την κατηγορία- είναι να μπορούμε να κάνουμε αντιπαράθεση με βάση τη λογική και τα επιχειρήματα. Αν ξεφύγουμε από αυτό το γήπεδο, ο διάλογος καθίσταται αδύνατος, διότι δεν μπορούμε να μιλάμε και να συζητάμε, παραδείγματος χάρη, εάν δεν συμφωνήσουμε για τα βασικά δεδομένα επί των οποίων συζητάμε. Και δεν μπορούμε να συζητάμε όταν κάνουμε λογικά άλματα τα οποία αγγίζουν πια τη σφαίρα του παραλόγου.
Είναι κάτι το οποίο το αντιμετωπίζουμε στο δημόσιο διάλογο συνολικά, γιατί ο δημόσιος διάλογος δεν αφορά μόνο αυτά τα οποία λένε οι πολιτικοί. Ας πούμε αυτό το οποίο γίνεται στο διαδίκτυο είναι εν μέρει δημόσιος διάλογος ο οποίος, όμως, δίνει μεγαλύτερη έμφαση στο συναίσθημα και κυρίως στα αρνητικά συναισθήματα παρά στη λογική. Δεν υποτιμώ τη σημασία του συναισθήματος. Αλλά πρέπει να κατανοήσουμε πως επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίον συμπεριφερόμαστε και αποφασίζουμε.»
Ο ρόλος του βιβλίου οφείλει να είναι διαφορετικός
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης εκτιμά ότι οφείλει να είναι διαφορετικός ο ρόλος του βιβλίου σε μία εποχή όπου η πληροφορία είναι ανοικτή σε όλους και ελεύθερα προσβάσιμη, επισημαίνοντας όμως ότι «η λογοτεχνία θα έχει πάντα το δικό της ξεχωριστό ρόλο. Για εμένα το πιο ενδιαφέρον είναι η κριτική σκέψη, την οποία πρέπει να αναπτύσσουν τα παιδιά μας στο σχολείο και η σχέση τους με το βιβλίο…. Δεν δίνουμε, νομίζω, αρκετά μεγάλη έμφαση στο γράψιμο -όσο θα ήθελα τουλάχιστον- στα σχολεία, ίσως και στα πανεπιστήμια, στο τι σημαίνει να αποτυπώσεις με ακρίβεια τις σκέψεις σου στο χαρτί. Αν μπορείς να το κάνεις αυτό τότε μάλλον θα είσαι πιο ακριβής και στον προφορικό σου λόγο και αντιστρόφως. Είναι ένας αλληλοτροφοδοτούμενος κύκλος».
Στα σημερινά αναγνώσματα του Πρωθυπουργού ανήκουν βιβλία για επιδημίες και σύγχρονες κοινωνικές προκλήσεις.
«Εχουμε έναν εξαιρετικό κοινωνικό επιστήμονα, τον Χρηστάκη στο Yale, ο οποίος έχει γράψει πολύ ενδιαφέροντα πράγματα για τη θεωρία της εξέλιξης και για το κοινωνικό της αποτύπωμα. Ειδικά, νομίζω, για ζητήματα τα οποία έχουν να κάνουν με τις προκλήσεις της εποχής. Την κλιματική αλλαγή από τη μία και την ψηφιακή μετάβαση από την άλλη.
Ζητήματα τα οποία εγείρουν τεράστιες προκλήσεις στον τομέα της πολιτικής, στον τομέα της ηθικής. Τα ζητήματα βιοηθικής θα έρθουν με μεγάλη ορμή στην επικαιρότητα ως αποτέλεσμα της τεράστιας τεχνολογικής προόδου».
Ο ίδιος δηλώνει ότι απο βιβλία που τον επηρέασαν περισσότερο είναι το «Thinking, Fast and Slow» του Ισραηλινού νομπελίστα Ντάνιελ Κάνεμαν, που έχει μεταφραστεί και στα ελληνικά. Εξηγεί με έναν πολύ ωραίο τρόπο πώς δουλεύει ο ανθρώπινος εγκέφαλος. Το συνιστώ ανεπιφύλακτα.
Για τις βιογραφίες παρατήρησε ότι αρχίζει να αναπτύσσεται και στην Ελλάδα σημαντική δραστηριότητα, δεδομένων και των ελλείψεων σε έργα αναφοράς.
«Χαίρομαι, λοιπόν, που και στην Ελλάδα έχουμε αρχίσει να ασχολούμαστε, οι έλληνες ιστορικοί, με τις βιογραφίες. Έφτασε χθες στο γραφείο μου και χάρηκα ιδιαίτερα, ο πρώτος τόμος της βιογραφίας του Βενιζέλου από τον Michael Llewellyn-Smith, παλιός εγγλέζος Πρέσβης -κατοικούσε μάλιστα (στο παλιό σπίτι του Βενιζέλου), γιατί εγγλέζικη πρεσβεία ήταν η κατοικία του Ελευθερίου Βενιζέλου, όταν είχε χτιστεί από τη δεύτερη σύζυγό του- ο οποίος από τότε που έφυγε από την Ελλάδα, έχοντας γράψει ήδη ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο για τη Μικρασιατική Καταστροφή, αποφάσισε να ασχοληθεί με τον Βενιζέλο. Και μόλις ολοκλήρωσε τον πρώτο τόμο μετά από παραπάνω από μία δεκαετία δουλειάς. Θα ήταν άδικο, όμως, αν δεν ξεχώριζα ταυτόχρονα και τη βιογραφία του Βενιζέλου από τον Νικόλαο Παπαδάκη, με πρόσβαση σε όλο το υλικό που έχει το Ίδρυμα Βενιζέλου.»
Σε ερώτηση εάν βλέπει να ανθούν σε ζοφερούς καιρούς οι Τέχνες και ο Πολιτισμός απάντησε ότι «σε κάθε κοινωνία η οποία περνάει από δοκιμασία θα ανθούν (η Τέχνη και ο Πολιτισμός), μαζί με την κριτική σκέψη. Το ίδιο συμβαίνει και στην Ελλάδα, σε όλο το φάσμα της καλλιτεχνικής και πολιτιστικής έκφρασης, συμπεριλαμβανομένου βέβαια και του βιβλίου. Και στον τομέα της λογοτεχνίας και της ποίησης, όπως και στην επιστημονική γραφή».
Ο Πρωθυπουργός, όπως είπε, συχνά ανατρέχει στην Ιστορία και προτείνει μάλιστα το βιβλίο «Σε ποιον ανήκει η Ιστορία» του καθηγητή Τζέφρι Ρόμπερτσον, σε ελληνική μετάφραση της Σώτης Τριανταφύλλου, βιβλίο που όπως λέει, «αποδεικνύει χωρίς καμία αμφιβολία ότι τα μάρμαρα του Παρθενώνα ανήκουν στην Αθήνα και ότι πρέπει να επιστρέψουν στον τόπο τους. Είναι ένα ιστορικό βιβλίο το οποίο έρχεται και αφήνει το στίγμα του στον δημόσιο διάλογο, σε ένα θέμα το οποίο, πιστεύω, ότι θα μας απασχολήσει ξανά, γιατί δεν έχει κλείσει αυτό το κεφάλαιο για την πατρίδα μας».
Με αφορμή την Ημέρα Βιβλίου ο Πρωθυπουργός αποκάλυψε ότι τα βιβλία που έχει στο γραφείο και στο κομοδίνο του είναι ο «Καπιταλισμός χωρίς αντίπαλο», η βιογραφία του Βενιζέλου και το μυθιστόρημα «Η Κλάρα και ο Ηλιος» του Ισιγκούρο.
Κλείνοντας την αποκλειστική συζήτηση με τους Κώστα Μοστράτο και Φίλιππο Παππά για τον Αθήνα 9.84, ο κ Μητσοτάκης έστειλε το μήνυμα ότι «με ένα βιβλίο δεν είσαι ποτέ μόνος, έστω κι αν είσαι. Διαβάστε ό,τι σας κάνει κέφι, αλλά διαβάστε. Είναι πάντα καλύτερο, χωρίς να είναι υποκατάστατο, προφανώς, άλλων μορφών ψυχαγωγίας. Το βιβλίο είναι και ψυχαγωγία, είναι και μόρφωση, είναι πολλά πράγματα ταυτόχρονα.»
