Το πανηγύρι του Ταξιάρχη στο Μανταμάδο της Λέσβου που γίνεται εδώ και αιώνες κάθε χρόνο την Κυριακή των Μυροφόρων (14 μέρες μετά το Πάσχα) προσέλκυσε χιλιάδες πιστών από όλη την Ελλάδα (περίπου 2.500 άτομα ήρθαν στη Λέσβο με πλοία της γραμμής) αλλά και από την Τουρκία.
Περίπου 700 Τούρκοι πέρασαν στη Λέσβο το Σαββατοκύριακο και βρέθηκαν στο Μανταμάδο για να παρακολουθήσουν τα δρώμενα του μεγάλου Λεσβιακού πανηγυριού που χάνονται στο βάθος των αιώνων. Συνολικά υπολογίζονται σε πάνω από 40.000 οι πιστοί που συνέρρευσαν στο προσκύνημα. Πολλοί από αυτούς, Ρομά που ήρθαν απ’ όλη την Ελλάδα μια και ο Μανταμαδιώτης Ταξιάρχης έχει ιδιαίτερη θέση στη ζωή τους.
Από την Παρασκευή ακόμα, ο επαρχιακός δρόμος Μυτιληνης – Μανταμάδου γέμισε από χιλιάδες ανθρώπους που περπάτησαν επί πολλές ώρες τα περίπου 35 χιλιόμετρα της διαδρομής από την πόλη αλλά και τα πολύ περισσότερα από άλλα σημεία του νησιού για να σταθούν έστω και για λίγο μπροστά στην ανάγλυφη εικόνα του Αρχαγγέλου. Μαζί τους και πιστοί που έφθασαν χρησιμοποιώντας κατά παράδοση άλογα και γαϊδούρια, αλλά και με ποδήλατα και φυσικά με αυτοκίνητα που δημιούργησαν ένα τεράστιο πάρκινγκ από το μοναστήρι του Αρχαγγέλου ως πέρα στο χωριό του Μανταμάδου.
Το προσκύνημα του Ταξιάρχη στο Μανταμάδο βρίσκεται σε μικρή απόσταση απ’ το χωριό. Ο αρχικός ναός θεωρείται ότι χτίστηκε τον 16ο αιώνα στη θέση μοναστηριού που καταστράφηκε στα ύστερα χρόνια του Βυζαντίου. Το 1879 ανοικοδομήθηκε εκ βάθρων και έδωσε το σημερινό συγκρότημα του προσκυνήματος.
Το εικόνισμα του Ταξιάρχη είναι ανάγλυφο, κατασκευασμένο από άγνωστο υλικό. Ο θρύλος αναφέρει ότι το φιλοτέχνησε ένας μοναχός, από πηλό και αίμα. Σε μια επιδρομή τους, πειρατές έσφαξαν τους μοναχούς του παλιού μοναστηριού και μονάχα ένας που είχε σκαρφαλώσει στη στέγη γλύτωσε με θαυματουργή παρέμβαση του Αρχαγγέλου. Ο μοναχός, που απέδωσε τη σωτηρία του στον Ταξιάρχη, μάζεψε πηλό και με το αίμα των σκοτωμένων μοναχών έφτιαξε το εικόνισμα του Ταξιάρχη όπως τον είχε αντικρίσει όταν τον έσωσε από τους πειρατές.
Η μορφή του εβένινου εικονίσματος πείθει ότι είναι έργο μιας φλογερής πίστης, ενός απλού ανθρώπου. Το σκοτεινό πρόσωπο είναι γεμάτο δύναμη καθώς προβάλλει μέσα απ’ το αστραφτερό ασημένιο πλαίσιο. Ο Ταξιάρχης του Μανταμάδου είναι το μοναδικό ανάγλυφο εικόνισμα της Ορθοδοξίας. Ακόμα και σήμερα οι προσκυνητές λένε πως τρέφουν ανάμεικτα συναισθήματα για αυτή τη μοναδική εικόνα: Άλλοτε αντικρίζουν το πρόσωπο του Αγίου πολύ άγριο και απόμακρο και άλλοτε πολύ ήρεμο και οικείο, πιστεύοντας ότι κατά αυτό τον τρόπο προσπαθεί να τους περάσει διάφορα μηνύματα.
Ο Ταξιάρχης είναι ο προστάτης ‘Αγιος της περιοχής αλλά και όλης της Λέσβου. Ιδιαίτερα τον σέβονταν έως το 1922 οι Τούρκοι του νησιού αλλά και των απέναντι μικρασιατικών ακτών που από τον Αδραμμυτινό κόλπο έφταναν με βάρκες στην ακτή κοντά στο χωριό.
Κατά την παράδοση φορούσε σιδερένια παπούτσια καθώς έτρεχε παντού να προστατεύσει τους χριστιανούς. Ακόμα και σήμερα οι προσκυνητές ακουμπάν στη βάση του εικονίσματα του σιδερένια παπούτσια «για να ‘χει ο ‘Αγιος».
Στην εκκλησία του Ταξιάρχη φυλάγεται, σαν εθνικό και θρησκευτικό κειμήλιο, ο αρχιερατικός σάκος του εθνομάρτυρα Οικουμενικού Πατριάρχου Γρηγορίου του Ε. Τον σάκο αυτό αγόρασε σε δημοπρασία ο Μανταμαδιώτης μητροπολίτης Πορφύριος Φωτιάδης ο οποίος κατά τον απαγχονισμό του Πατριάρχη ήταν Πρωτοσύγκελος των Πατριαρχείων. Μετά τον θάνατό του, οι συγγενείς του τον δώρισαν στο Προσκύνημα. Υπάρχουν ακόμα, παλιό χρυσοκέντητο επιτραχήλιο του 1656, παλιά ευαγγέλια και εκκλησιαστικά βιβλία. Ανάμεσα στις εικόνες του ναού, αρκετές είναι του 16ου αιώνα. Η πηγή απ’ την οποία αναβλύζει τα αγίασμα, θεωρείται απ’ τις πιο αρχαίες της Λέσβου.
Έως και πριν από λίγα χρόνια στην αυλή του μοναστηριού γινόταν ταυροθυσία, δημόσια σφαγή ταύρου δηλαδή, ο οποίος κατά το αρχαίο έθιμο μαγειρευόταν με σπασμένο σιτάρι και ρεβίθια, το κισκέκ, και προσφέρονταν στους πιστούς. Τα τελευταία δυο χρόνια ο ταύρος θανατώνεται σε σφαγείο, η διαδικασία όμως του μαγειρέματος και της προσφοράς του φαγητού παραμένει η ίδια.
Σήμερα η θρησκευτική τελετή περιλάμβανε θεία λειτουργία παρόντων αρχιερέων, τοπικών πολιτικών καις στρατιωτικών αρχών και ακολούθησε λιτανεία γύρω από το ναό.
Μετά το πέρας της λιτανεύσεως, ευλογήθηκε και προσφέρθηκε στους χιλιάδες πιστούς το κισκέκ.
