Ορισμένες από τις άγνωστες πτυχές της Επανάστασης του 1821 μοιράστηκε, στην εκπομπή Newsroom του ΕΡΤNews, o καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών του ΕΚΠΑ, Αριστείδης Χατζής.
Γιατί εμείς γιορτάζουμε την έναρξη του αγώνα σήμερα 25η Μαρτίου;
Δεν είναι ακριβής η ημερομηνία. Δεν ξεκίνησε κάτι 25η Μαρτίου. Η Ελληνική Επανάσταση ξεκίνησε 22-24 Φεβρουαρίου στη Μολδαβία, όταν ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, ο αρχηγός της Ελληνικής Φιλικής Εταιρείας και της Επανάστασης, πέρασε στις 22/2 τον Προύθο και στις 24 κήρυξε – αν υπάρχει μια επίσημη ημερομηνία – την Επανάσταση, εκεί στο ναό, στο Ιάσιο της Μολδαβίας.
Βέβαια, η επανάσταση που είναι πιο κοντά στον ελληνικό χώρο, ξέσπασε στην Πελοπόννησο λίγο μετά τα μέσα Μαρτίου. Δεν έχει νόημα να συζητάμε αν ξεκίνησε στα Καλάβρυτα ή στη Μάνη πρώτα. Αυτό είναι μια ανόητη συζήτηση γιατί ξεσπάει και με ιδιόμορφο τρόπο. Αλλά είναι μια καλά οργανωμένη επανάσταση. Η 25η Μαρτίου είναι μια ημερομηνία που έχει τεθεί από τη Φιλική ως μια πιθανή ημερομηνία. Για ποιο λόγο;
Η Φιλική θέλει ημερομηνίες που συνδέονται με ένα σημαντικό θρησκευτικό γεγονός για να μπορούν να μαζευτούν, να συγκεντρωθούν οι Έλληνες σε έναν χώρο χωρίς να κινούν υποψίες, να μπορούν να κινητοποιηθούν εύκολα και να οργανωθούν. Η 25η Μαρτίου είναι μια από τις ημερομηνίες που συζητώνται. Μια άλλη είναι του Αγίου Γεωργίου, 21 Μαΐου Κωνσταντίνου και Ελένης…. Άλλοι προτείνουν το Πάσχα, αλλά ο Παπαφλέσσας, πιστεύω, είχε στο μυαλό του στη Βοστίτσα, κυρίως την 25η Μαρτίου, γιατί βιαζόταν. Ήθελε η Επανάσταση να ξεκινήσει το ταχύτερο δυνατό. Οι προεστοί, οι οποίοι έβλεπαν τα πράγματα με μεγαλύτερη σύνεση και σωφροσύνη από τον Παπαφλέσσα, θεωρούσαν ότι είναι πολύ νωρίς. «Ας περιμένουμε μέχρι τον Μάιο. Δεν χάθηκε ο κόσμος. Δεν υπάρχουν προϋποθέσεις αυτή τη στιγμή».
Ποιοι ήταν οι αρχικοί πρωταγωνιστές της Επανάστασης;
Καταρχάς, δεν πρέπει να ξεχνάμε τα ονόματα των ιδρυτών της Φιλικής Εταιρείας: Σκουφάς, Τσακάλωφ, Ξάνθος, ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος σχεδόν αμέσως στην βασική αυτή ομάδα, ο Παναγιώτης Σέκερης – ο άνθρωπος που έδωσε όλη την περιουσία, που χρηματοδοτεί την Επανάσταση – ο Αλέξανδρος Υψηλάντης και η οικογένεια Υψηλάντη που δίνουν τα πάντα για την Επανάσταση, δίνουν την περιουσία τους. Και από εκεί και πέρα έχουμε τους πρωταγωνιστές της Επανάστασης, όπως τους γνωρίζουμε από την ώρα που ξεσπάει αυτή στον σημερινό ελληνικό χώρο.
Ό,τι ονόματα και να αναφέρουμε, είναι σίγουρο ότι θα αδικήσουμε πολύ σημαντικούς πρωταγωνιστές που συνέβαλαν, έδωσαν τη ζωή τους σε πολλές περιπτώσεις, αλλά δεν μπορούμε παρά να ξεχωρίσουμε τρία ονόματα.
Εγώ το κάνω αυτό, τα οποία είναι: ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και ο Ανδρέας Μιαούλης.
Εξαιτίας του Κολοκοτρώνη η επανάσταση αποκτά εδαφική υπόσταση. Το σχέδιό του το 1821 για την κατάληψη της Τριπολιτσάς, ένα σχέδιο απολύτως ορθό, το οποίο δίνει στην Επανάσταση τον έλεγχο της ενδοχώρας της Πελοποννήσου, πολύ σημαντικό. Μετά υπερασπίζεται την Επανάσταση εναντίον του πιο ισχυρού στρατεύματος που στέλνουν οι Οθωμανοί, το στράτευμα του Δράμαλη στα Δερβενάκια. Μια δύσκολη νίκη, αλλά πολύ μεγάλη νίκη και μπορούμε να πούμε ότι είναι πολύ σημαντική και η συμβολή του στη μερική ανάσχεση του Ιμπραήμ τη δύσκολη περίοδο. Από το ’25-’27 ο Ιμπραήμ είχε απέναντί του τον κλεφτοπόλεμο του Κολοκοτρώνη.
Από την άλλη, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος είναι αυτός ο οποίος μόνος του αποτελεί ένα υπουργείο Εξωτερικών. Κυριολεκτικά. Όλες οι διπλωματικές… δηλαδή το Ναβαρίνο, είναι αποτέλεσμα, μεταξύ των πολλών άλλων, της πολιτικής του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου. Δεν ήταν μόνο αυτός, ήταν και άλλοι, αλλά αυτός συνομιλούσε με τους πάντες. Αυτός ήταν, ο οποίος κινητοποιούσε αυτήν την αντιζηλία των δυνάμεων, η οποία οδηγεί σε μια πλειοδοσία στο τέλος, και στο Ναυαρίνο. Και προσφέρει και κάτι άλλο ο Μαυροκορδάτος. Είναι αυτός στον οποίο οφείλεται η πολιτική οργάνωση του επαναστατημένου κράτους.
Δηλαδή ο Κολοκοτρώνης προσφέρει το έδαφος, ο Μαυροκορδάτος προσφέρει το κράτος.
Αυτή η υπόσταση είναι τόσο σημαντική που όταν ο Βρετανός πρέσβης στην Κωνσταντινούπολη – ακόμα υπάρχει ένας πρέσβης εκεί, ο οποίος βλέπει με μεγάλη καχυποψία ή και εχθρότητα την Επανάσταση – προσπαθεί να εξηγήσει στους Οθωμανούς, αλλά οι Οθωμανοί δεν το αντιλαμβάνονται αμέσως, ότι η κρατική υπόσταση που αποκτά εξαιτίας του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου το ελληνικό επαναστατικό κράτος, είναι «game changer», από δω και πέρα δημιουργείται ένα τετελεσμένο, μια ντε φάκτο κατάσταση, και αυτό οι Οθωμανοί πρέπει να το λάβουν υπ’ όψιν τους… Δεν το λαμβάνουν και αυτό ωφελεί την Επανάσταση.
Ο τρίτος είναι ο Ανδρέας Μιαούλης. Γιατί πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι η Επανάσταση σε μεγάλο βαθμό χρηματοδοτείται από τους πλοιοκτήτες της Ύδρας, των Σπετσών και είναι ο Ελληνικός στόλος ο οποίος προστατεύει την Επανάσταση. Ο στόλος είναι εμπορικός, ένα μικρό μέρος του μετατρέπεται σε Πολεμικό Ναυτικό, το μεγαλύτερο μέρος συνεχίζει το εμπόριο, κι έτσι μπορεί να χρηματοδοτείται η Επανάσταση. Έτσι λοιπόν ο στόλος αυτός φτάνει κάποια στιγμή τα 100 πλοία.
Ο Ανδρέας Μιαούλης είναι μια προσωπικότητα η οποία του οφείλει πολλά η Επανάσταση. Γιατί; Γιατί είναι από αυτούς τους ανθρώπους που μέχρι και την τελευταία στιγμή αγωνίζονται ας πούμε, να σώσουν το Μεσολόγγι, αποτυγχάνει αλλά αγωνίζεται… Στη ναυμαχία του Γέροντα, τη μεγαλύτερη επιτυχία της Ελληνικής Επανάστασης, ο Ανδρέας Μιαούλης βρίσκεται σε άθλια κατάσταση η υγεία του, δεν μπορεί να σηκωθεί όρθιος, τον φέρνουν με κρεββάτι ή τον μεταφέρουν στο πλοίο… Οι επιτυχίες του στόλου, κυρίως η παρεμπόδιση της μετακίνησης στρατευμάτων, η προστασία των πολιορκητών οφείλεται στο στόλο. Αν δεν υπήρχε ο στόλος, δεν θα υπήρχε η Επανάσταση.
Όταν ξεκίνησε η Επανάσταση όλοι λέγανε ότι δεν υπήρχε καμία προϋπόθεση επιτυχίας. Τι ήταν αυτό που συντέλεσε στο να υπάρξει αυτή η πλήρης ανατροπή;
Λοιπόν, είχαν δίκιο. Το διεθνές κλίμα ήταν εντελώς ακατάλληλο εκείνη την εποχή. Όλοι οι σοβαροί Έλληνες που είχαν και κάποια γνώση του τι συμβαίνει στην Ευρώπη – Καποδίστριας, Κοραής, Μαυροκορδάτος, Ιγνάτιος Ουγγροβλαχίας – θεωρούσαν ότι είναι πολύ νωρίς, η στιγμή είναι ακατάλληλη. Η επανάσταση ήταν μετέωρη.
Ο ηγέτης της Ρωμιοσύνης, ας το πούμε έτσι, των Ορθοδόξων Χριστιανών, απαγχονίζεται. Ο αρχηγός της Επανάστασης, ο Υψηλάντης, συλλαμβάνεται και τελειώνει η επαναστατική του καριέρα. Οπότε μετά είναι πολύ δύσκολα τα πράγματα – αν δεν υπήρχαν αυτοί οι τρεις άνθρωποι, Από την άλλη όμως, υπάρχει μια ευκαιρία για την Επανάσταση που εκμεταλλεύεται η Φιλική. Είναι ο κατά κάποιο τρόπο, εμφύλιος πόλεμος, ο οθωμανικός, μεταξύ του Σουλτάνου και του Αλή Πασά.
Είχαμε και εδώ συρράξεις στο εσωτερικό. Δηλαδή, είχαμε σε εξέλιξη την Επανάσταση και από την άλλη αν θα επιβληθούν οι πολιτικοί, αν θα επιβληθούν οι οπλαρχηγοί…
Το να έχει μία Επανάσταση μία εμφύλια σύρραξη, είναι απολύτως αναμενόμενο και ίσως και αναγκαίο. Θα σας πω γιατί είναι αναμενόμενο. Δεν υπάρχει Επανάσταση η οποία να [μην] εμπεριέχει μέσα της κι έναν εμφύλιο, μία εμφύλια σύγκρουση. Γιατί;
Γιατί καθώς ανατρέπεται η προηγούμενη εξουσία – είτε αυτή είναι στη Γαλλική Επανάσταση ο βασιλιάς, είτε στην αμερικανική οι Βρετανοί – θα υπάρξει μία πάλη για την εξουσία από τις ομάδες που επαναστάτησαν. Ποια θα κυριαρχήσει; Πρώτον.
Δεύτερον, η ελληνική Επανάσταση ήταν κατακερματισμένη. Μετά την εμφύλια σύρραξη, παρά το γεγονός ότι τα πράγματα χειροτερεύουν πολύ στρατιωτικά, η Ελληνική Επανάσταση έχει ένα κέντρο πλέον που το αποδέχονται όλοι. Ένα διοικητικό, ένα κρατικό επαναστατικό κέντρο που όλοι αποδέχονται, αυτό είναι απαραίτητο. Αποκτά έτσι μια ενιαία υπόσταση η Επανάσταση, την οποία οι ξένοι τη χρειάζονται, όσοι θέλουν να βοηθήσουν ή όσοι σχεδιάζουν κάτι για την ελληνική περίπτωση.
Άρα σε καμία περίπτωση… Να σας πω κάτι το οποίο είναι μια ανοησία που λέγεται συνήθως, ότι «οι Έλληνες έχουν το μικρόβιο του διχασμού». Σας διαβεβαιώ ότι η σύγκρουση μέσα στην Ελληνική επανάσταση ήταν μια από τις πιο ήπιες, τις πιο αναίμακτες. Όχι απλώς ξεπεράστηκε γρήγορα, αλλά οι ηττημένοι της εμφύλιας σύρραξης ήλθαν στα πράγματα. Κυβέρνησαν ένα χρόνο μετά. Δηλαδή, οι Έλληνες αντιλαμβάνονταν – είχαν φοβερή στοχοπροσήλωση – ποιος ήταν ο στόχος. Και παρά το γεγονός ότι ήταν και εγωιστές, έκαναν λάθη, είχαν δικά τους συμφέροντα ο καθένας ιδιοτελή, είχαν φιλοδοξίες, φέρονταν πολλές φορές με απαράδεκτο τρόπο, στο τέλος της ημέρας όμως, όλοι αντιλαμβάνονταν, οι σημαντικότεροι πρωταγωνιστές, τι είναι το σημαντικό. Το σημαντικό είναι να πετύχει η Επανάσταση και έκαναν ό, τι χρειάζεται για να πετύχει.
Ο χαμένος, ο ένας από τους χαμένους του εμφυλίου, ο Ανδρέας Ζαΐμης, ένα χρόνο μετά, τον επιλέγουν για να γίνει κατά κάποιο τρόπο σαν αρχηγός, πρόεδρος σε μια κυβέρνηση εθνικής ενότητας. Ο καταλληλότερος για αρχιστράτηγος της Ρούμελης είναι – όλοι το γνωρίζουν αυτό – ο Γεώργιος Καραϊσκάκης. Αλλά ο Ζαΐμης με τον Καραϊσκάκη έχουν συγκρουστεί πάρα πολύ άσχημα στον εμφύλιο. Ο Καραϊσκάκης έχει ξεφτιλίσει την οικογένεια Ζαΐμη με διάφορους τρόπους. Ο ίδιος ο Ζαΐμης προτείνει τον Καραϊσκάκη, γιατί ξέρει ότι αυτός είναι ο καταλληλότερος. Αγκαλιάζονται, ο ένας ζητάει κατά κάποιο τρόπο συγγνώμη από τον άλλον… Οι άνθρωποι αυτοί αντιλαμβάνονται, έχουν αίσθηση της ιστορικής στιγμής, έχουν αίσθηση ότι είναι ιστορικά υποκείμενα.
Λέει ο Μαυροκορδάτος για τον Κολοκοτρώνη, στους Κουντουριώτης που ανησυχούν: «Τώρα που ο Κολοκοτρώνης ξαναγύρισε και είναι αρχιστράτηγος, λες πάλι να κάνει τα ίδια»; Και λέει ο Μαυροκορδάτος: «Όσο ο Ιμπραήμ βρίσκεται στην Πελοπόννησο, ο Κολοκοτρώνης δεν θα έχει καμία άλλη ασχολία και έγνοια από το να υπερασπίσει την Επανάσταση». Ο Μαυροκορδάτος ξέρει τι είναι ο Κολοκοτρώνης, ο Κολοκοτρώνης ξέρει τι είναι ο Μαυροκορδάτος. Γι’ αυτό το λόγο αυτοί οι δύο, η σύγκρουσή τους ποτέ δεν φτάνει στα άκρα.
Η Επανάσταση είναι κυρίως μια εθνική επανάσταση; Ή μπορούμε να διαγνώσουμε και άλλα στοιχεία που προκύπτουν από αυτό;
Είναι πολλά άλλα πράγματα. Είναι κυρίως εθνική επανάσταση βέβαια. Προφανώς η εθνική επανάσταση είναι η πρώτη εθνική επανάσταση στην Ευρώπη, η οποία πετυχαίνει και οδηγεί σε ένα έθνος κράτος. Αυτό είναι πολύ σημαντικό… Αυτό που συμβαίνει με την Ελληνική Επανάσταση είναι αρκετά πρωτοποριακό για την εποχή εκείνη. Ακολουθεί μετά, το Βέλγιο.
Είναι βέβαια και μια επανάσταση η οποία το ξέρουμε αυτό, τώρα πια έχει τεκμηριωθεί πλήρως, που είναι φιλελεύθερη και δημοκρατική.
Πώς σχεδίαζαν την ελληνική σημαία το 1827;
Με μελάνι, με μελάνι. Τόσο φωτεινό μελάνι, ήταν συγκλονιστικό.
