Ο Παύλος Μελάς γεννήθηκε 29 Μαρτίου 1870, Μασσαλία, Γαλλία και ήταν ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες αγωνιστές.
Ο ήρωας που μαρτύρησε και έγινε σύμβολο του Μακεδονικού Αγώνα, σκοτώθηκε μία φορά, αλλά τάφηκε πέντε. Γιατί οι συμπολεμιστές του έκοψαν το κεφάλι.
Το 1886 εισήλθε στη Σχολή Ευελπίδων και εξήλθε ως ανθυπολοχαγός του Πυροβολικού στις 8 Αυγούστου του 1891, του Ελληνικού στρατού. Ήταν γαμπρός του Στέφανου Δραγούμη. Στάθηκε από τους πρωτεργάτες του Μακεδονικού αγώνα. Ο θάνατος του, αποτέλεσε υπόδειγμα γενναιότητας και αυταπάρνησης για την απελευθέρωση της πατρίδας στην ελληνική ιστορία
Η οικογένεια του μετακινήθηκε στην Αθήνα το 1874. Την εποχή εκείνη το κύριο εθνικό και πολιτικό ιδεολογικό ρεύμα στην Ελλάδα ήταν η Μεγάλη Ιδέα, η διεύρυνση των ελληνικών συνόρων για να συμπεριλάβουν ελληνικούς πληθυσμούς που βρισκόνταν υπό ξένη κυριαρχία.
Ο πατέρας του Μελά συμμεριζόταν αυτό το όραμα και δαπάνησε σημαντικό μέρος της προσωπικής του περιουσίας για την πραγμάτωσή του. Ασχολήθηκε με την πολιτική, έγινε κατά περιόδους δήμαρχος Αθηναίων και βουλευτής Αττικής, ενώ το 1896 θα γινόταν πρόεδρος της Εθνικής Εταιρείας, μιας μυστικής εθνικιστικής οργάνωσης της οποίας μέλος ήταν και ο Παύλος.
Σε ένα τέτοιο ιδεολογικό κλίμα ανατράφηκε ο νεαρός Μελάς….
Δόθηκαν εκατοντάδες μάχες στη Μακεδονία για το ποιος θα επικρατήσει. Πολλοί Έλληνες, στρατιωτικοί αλλά και απλοί άνθρωποι, έχασαν τη ζωή τους στις μάχες αυτές. Ξεχωριστή θέση ανάμεσα στους μακεδονομάχους, καταλαμβάνει αναμφίβολα ο Παύλος Μελάς, ο τραγικός θάνατος του οποίου αφύπνισε το Πανελλήνιο και αύξησε κατά πολύ τη διάθεση συμμετοχής στον αγώνα για την απελευθέρωση της Μακεδονίας. Ο οποιος πέθανε κάτω υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες κατά τη διάρκεια επιχειρήσεων στην περιοχή της Μακεδονίας. Στην Ελλάδα θεωρείται ηρωική μορφή και έχουν ονομαστεί προς τιμή του το χωριό Μελάς της Καστοριάς και ο Δήμος Παύλου Μελά στην κεντρική Μακεδονία.
Γύρω από το σώμα του νεκρού Παύλου Μελά εκτυλίχθηκε μια διπλωματική επιχείρηση για την παραλαβή και τον ενταφιασμό του. Οι Έλληνες δεν ήθελαν να γίνει γνωστή στους Οθωμανούς η ταυτότητα και το στρατιωτικό αξίωμα του νεκρού, διότι αυτό θα δημιουργούσε διπλωματική κρίση. Αρχικά ο νεκρός θάφτηκε από τους χωρικούς έξω από τη Σιάτιστα, ενώ οι Οθωμανοί δεν γνώριζαν την ταυτότητά του.
Απεβίωσε: 13 Οκτωβρίου 1904, Μελάς Καστοριάς
Συγκλονίστηκε ολόκληρη η Ελλάδα όταν μαθεύτηκε πως στην Μακεδονία εκείνον τον Οκτώβρη του 1904 άφησε την τελευταία του πνοή ο Παύλος Μελάς.
Ανάμεσα σε αυτούς που συγκλονίστηκαν και ο μεγάλος εθνικός ποιητής Κωστής Παλαμάς, που έγραψε για τον θάνατο του παλληκαριού:
<<Σε κλαίει ο λαός. Πάντα χλωρό να σειέται το χορτάρι Στον τόπο, που σε πλάγιασε το βόλι, ω παλληκάρι. Πανάλαφρος ο ύπνος σου του Απρίλη τα πουλιά Σαν του σπιτιού σου να τ’ ακούς λογάκια και φιλιά, Και να σου φτάνουν του χειμώνα οι καταρράχτες, Σαν τουφεκιού αστραπόβροντα και σαν πολέμου κράχτες. Πλατειά του ονείρου μας η γη και απόμακρη. Και γέρνεις Εκεί και σβεις γοργά.>>
Κωστής Παλαμάς…
