Η Μονή βρίσκεται στις Νοτιοδυτικές προσβάσεις της οροσειράς Δίρφυος – Πυξαριά και σε ύψος 285 μ. μέσα σε μια απέραντη πευκοθάλασσα, που το καλοκαίρι χαρίζει δροσιά και το χειμώνα μετριάζει τους σφοδρούς ανέμους των βουνών, με αποτέλεσμα η θέση της να είναι απάνεμη, ευάερη, ηλιόλουστη και δροσόλουστη με απίστευτη θέα στον Βόρειο Ευβοικο κόλπο.
Η Ιερά Μονή Μακρυμαλλης βρίσκεται επτά χιλιόμετρα βόρεια από τα Ψαχνά και απέχει περίπου 20 χιλιόμετρα από την Χαλκίδα.
Την βλέπουμε αμέσως μόλις περάσουμε το συνοικισμό Μακρυμαλλης.
Οι οδηγίες πρόσβασης είναι οι εξής: Από τα Ψαχνά κατευθυνόμαστε βορειοανατολικά, προς το χωριό Μακρυμάλλη.
Αφού περάσουμε το χωριό, στρίβουμε αριστερά προς Κοντοδεσπότι. Η Μονή βρίσκεται στα δεξιά μας.
Πριν φθάσουμε στη Μονή, μετά το χωριό Μακρυμάλλη, ατενίζουμε ένα μεγάλο μαρμάρινο σταυρό στην κορυφή μιας απότομης έξαρσης των βράχων. Στη θέση αυτή καθώς διηγούνται οι μοναχοί, βρέθηκε η ιερή εικόνα της Παναγιάς.
Κάτω από το βράχο απλώνεται πευκόφυτη ρεματιά που πάντοτε τρέχει ολοκάθαρο νερό με το οποίο οι κάτοικοι του χωριού αρδεύουν τα κτήματά τους.
Το μοναστήρι είναι αφιερωμένο στην Παναγία και γιορτάζει στις 23 Αυγούστου, επίσης και στις 7 Φεβρουαρίου, εορτή του Αγίου Παρθενιου επισκόπου Λαμψάκου του οπαίου η Άγια Καρα φυλάσσεται στην Ιερα Μονή.
Πολυς κοσμος επισκεπτεται την Μονή για χαρη του Αγίου Παρθενιου ο οποιος θεωρειται θεραπευτης της ανίατης ασθενειας του καρκινου.
Εξαιτίας των αλλεπάλληλων καταστροφών που υπέστη, δεν σώθηκαν γραπτές μαρτυρίες για τα πρώιμα χρόνια της ιστορίας της, γι’ αυτό και όσα αναφέρονται στην περίοδο εκείνη στηρίζονται στην προφορική παράδοση.
Επειδη εχουν καει τα αρχεια ,δεν υπαρχουν σαφεις ενδείξεις οσον αφορα την ίδρυση της Μονης.Φαίνεται οτι κτισθηκε στο τελος του 16 αιώνα ή στις αρχές του 17ου αιωνα..
Παρολα αυτα στα αγια σκεύη της Μονης οπως ευαγγελια,θυμιατηρια ,ιερα δισκοποτηρα ,αναγραφονται χρονολογιες απο το 1754.
Στην Ευβοϊκή εγκυκλοπαίδεια αναφέρεται οτι ο σημερινός ναος ειναι κτισμένος σε θεμελια παλαιοτερου βυζαντινου.
Επισης στην Μονη φυλάσσονται λειψανα των Αγίων Τρύφωνος,Χαραλαμπους ,Ιγνατίου,Νικητα ,Βασιλείου πρεσβυτερου Αγκυρας,Παρθενιου Λαμψακου και της Οσιομαρτυρας Παρασκευής.
Υπάρχουν πολλες εκδοχες πως πηρε το ονομα της η Μονη.Συμφωνα με την πρωτη εκδοχη το ονομα το ελαβε απο τον πρώτο ηγούμενο της που ονομαζοταν Μακρυμαλλης.
Κατα την δευτερη εκδοχή η ονομασία προήλθε απο εικονα που υπήρχε στο παλιο βυζαντινο ναο στην οποια η Θεοτόκος εικονιζοταν με μακρυα μαλλια.Στα αρχεια της μονής αλλωστε αναφερεται οτι τα Ιερα σκευη ανήκουν στην “Παναγία τη Μακρυμαλισσα”.
Σύμφωνα με την παράδοση ,κτητορες της υπηρξαν δυο αδελφια τσομπανηδες που ειχαν εκει κοντα τις στάνες τους κάθε βράδυ εβλεπαν φως στο απέναντι βραχο.Οταν πήγαν στο σημειο εκείνο,βρηκαν την εικόνα της Παναγίας.
Την εφεραν στις καλυβες τους και εχτισαν προχειρο προσκυνητάρι.Αργότερα λέγεται απαρνηθηκαν τα εγκοσμια και εγιναν μοναχοι και εκτισαν την μονη το 12ο αιώνα.Μαλιστα εικαζεται οτι η Μονή ελαβε το ονομα της λογω των μακρυων μαλλιών που ειχαν τα αδελφια.
Κατα τον 17 αιώνα η Μονή βρισκοταν σε μεγάλα ακμη.Ηταν κατοχος μεγαλης ακινητης περιουσιας και ειχε πολλα αφιερωματα και δωρεες.Το 1828 ειχε 42 μοναχους.
Στο μοναστήρι λεγεται πως φιλοξενήθηκε και μεγαλωσε ο Θανάσης Ανδρουτσος ,γιος του αδελφου του Οδυσσέα Ανδρουτσου,Γιαννη Καμμενου-Ανδρουτσου του οποιου η γυναίκα πεθανε στη γεννα.Το βρεφος το παρεδωσε ο πατέρας του στο μοναστηρι για να το μεγαλωσει.
Κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, η μονή έλαβε ενεργό ρόλο, με αποτέλεσμα οι Τούρκοι να την καταστρέψουν.
Η μονή ανοικοδομήθηκε ξανά, αλλά το 1881 διαλύθηκε και εντάχθηκε στη Μονή Γαλατάκη ως μετόχι, ως και το 1908 όταν και ανακαινίσθηκε από τον ηγούμενο Ιγνάτιο Γιαννακόπουλο.
Η Μονή καταστραφηκε ολοσχερως κατα τη διάρκεια της Γερμανικης κατοχης .Στις 23 Ιανουαρίου οι Γερμανοί υστερα απο μερικές αψιμαχιες που είχαν με τούς αντάρτες,θεώρησαν οτι η Μονή αλλα και το χωριο Μακρυμαλλη βοηθουσαν τους αντάρτες και το έκαψαν ολοσχερώς.
Εκτελεσαν συνολικα εννεα Ελληνες ,τρεις στο μοναστήρι ,αλλους πεντε στην πλατεία του συνοικισμου Μακρυμαλλη και αλλον ενα (δυο εκτελεσαν αλλα ο ενας επεζησε)’στο εξωκλησι της Υπαπαντής.
Εκεινο που δυστυχώς πονα περισσότερο ειναι οτι σε ολη την υποθεση οι Γερμανοί ηλθαν οδηγουμενοι απο Έλληνες συνεργατες τους.
Αξιολογες ειναι οι σωζομενες τοιχογραφίες στην κόγχη του Ιερου Βηματος και αρκετες εικονες του τεμπλου με σημαντικη αξια και τεχνη του ετους 1882.
Κειμηλια της ειναι ενα αργυρο Ευαγγελιο του 1754 ,ενα Άγιο Ποτηριο του 1796 και ενα θυμιατο του 1808.Η Βιβλιοθήκη της Μονης εχει αρκετα πλουσια συλλογη εργων θρησκευτικού και ιστορικου περιεχομένου.
Η Μονή σημερα ειναι ανδρωα ,κοινοβιακη με τέσσερις μοναχους και με ηγούμενο τον π.Ιάκωβο Μπαλωμενο.
Το 2019 ολοι θυμομαστε την πύρινη λαιλαπα που ειχε ξεσπάσει στην Ευβοια και παραλιγο να κάψει και το μοναστηρι της Παναγίας.
Χάρη στις υπεράνθρωπες προσπάθειες των πυροσβεστών, ο κίνδυνος απομακρύνθηκε από το μοναστήρι, το οποίο εκκενώθηκε όταν ξέσπασε η φωτιά στην περιοχή.
Η Παναγία εκανε το θαυμα της!
Ο ηγούμενος τοτε ειχε περιγραψει τις πολύ δύσκολες στιγμές που έζησε ο ίδιος και οι μοναχοί.
«Πήραμε την εικόνα της Παναγίας με κλαματα και φύγαμε.. Και ω! του θαύματος, γύρισε η φωτιά ανάποδα και το μοναστήρι σώθηκε…
Για την Παναγία ζω γι αυτην εγινα μοναχος!!!», είπε χαρακτηριστικά.
«Φοβηθήκαμε αλλά είπαμε ότι θα τα κανονίσει όλα ο Θεός», συμπλήρωσε.Η Παναγια θα φροντισει το σπιτι της.
Οι πυκνοί καπνοί έζωσαν το μοναστήρι, με τον ηγούμενο και τους μοναχούς να παίρνουν τις εικόνες και τα ιερά κειμήλια στα χέρια και να φεύγουν κακήν κακώς και να εκκενωνεται το μοναστήρι.
Τα παιδιά της Πυροσβεστικής έδωσαν μεγάλη μάχη να σωθεί το ιστορικό Μοναστήρι της Παναγίας.Με την Χαρη της Παναγιας δεν υπεστει καμια υλικη ζημια το μοναστηρι.Η φωτια σταματησε σε εναν τοιχο εξω ακριβως απο το μοναστηρι και εκεινη την στιγμη ο ανεμος γυρισε αντιθετα και εφυγε μακρια
τονισε ο ηγούμενος!
