Τα σύκα, οι ασήμαντες μικροκλοπές και ο Γιάννης Αγιάννης
Η τρέχουσα σημασία της λέξης συκοφάντης, είναι “αυτός που διαβάλλει κάποιον, που τον κατηγορεί ψευδώς, αποσκοπώντας στη μείωση του κύρους του, και το τσαλάκωμα της δημόσιας εικόνας του”. Η λέξη είναι μία από εκείνες τις υπέροχες ελληνικές λέξεις, που χαίρεσαι να τις χρησιμοποιείς και να μαθαίνεις γι’ αυτές. Παράγεται βεβαίως από το σύκο, το γνωστό φρούτο και το «φάντης», το ουσιαστικό που προέρχεται από το ρήμα φαίνω, δηλαδή φανερώνω. Συκοφάντης, είναι, κατά λέξη, αυτός που φανερώνει τα σύκα.
Τώρα, το πώς αυτός που φανερώνει τα σύκα έφτασε να είναι ένας άνθρωπος που θα μπορούσες να του κάνεις ακόμα και μήνυση, είναι μια ωραία ιστορία. Η εκδοχή, σύμφωνα με τον Πλούταρχο, πως συκοφάντης είναι αυτός που κατέδιδε τους παρά το νόμο εξαγωγείς σύκων από την Αττική, μάλλον δεν ευσταθεί, καθώς δεν επιβεβαιώνεται από άλλα αρχαία κείμενα. Συνεπώς, πρέπει να πάμε στην απλούστερη εξήγηση: συκοφάντης είναι εκείνος ο οποίος φανέρωνε τα σύκα, που κάποιος άλλος και μικροκλέφτης είχε καβατζώσει στα ρούχα του.
Άρα, συκοφάντης ήταν αυτός που κατήγγελε ασήμαντες μικροκλοπές. Αυτό μας λέει κάποια πράγματα για την ηθική του Δικαίου: εάν φωνάζεις για μια κλοπή πράγματος ευτελούς αξίας, ναι μεν είσαι στο γράμμα του νόμου, αλλά, καρφώνοντας τον φτωχοδιάβολο που παρανόμησε, πιθανότατα από ανάγκη, μάλλον φέρνεις τα αντίθετα αποτελέσματα, ειδικά όταν δεν δείχνεις την ανάλογη ευαισθησία στα εγκλήματα του λευκού κολάρου… Ο Γιάννης Αγιάννης, των Αθλίων του Βικτορα Ουγκό, ας πούμε, ήταν χρόνια στη φυλακή γιατί είχε κλέψει ένα καρβέλι ψωμί, επειδή πεινούσε…
Από πού κρατάει η σκούφια μας
Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.
