Δικαιολογημένη θεωρούν τη φοροδιαφυγή και την εισφοροδιαφυγή τέσσερις στους δέκα Έλληνες, είτε γιατί πιστεύουν ότι δεν υπάρχει ανταποδοτικότητα μεταξύ αυτών που πληρώνουν και των υπηρεσιών που τους παρέχει το κράτος, είτε γιατί εκτιμούν ότι τα βάρη δεν κατανέμονται δίκαια. Το ποσοστό αυτό ξεπερνά το 50% στους αυτοαπασχολούμενους και ελεύθερους επαγγελματίες.
Υπάρχει μάλιστα, και ένα 10% με 20% των πολιτών, που δεν πληρώνουν φόρους και εισφορές… από ιδεολογία, και για αυτό δεν θέλουν να παίρνουν αποδείξεις ή προτρέπουν και άλλους να μην είναι συνεπείς προς τις υποχρεώσεις τους προς το δημόσιο.
Τα στοιχεία προέρχονται από την υπό εξέλιξη έρευνα του Παρατηρητηρίου Σκιώδους Οικονομίας, που πραγματοποιήθηκε σε πανελλαδικό δείγμα 15.000 ατόμων, στο πλαίσιο έργου του ερευνητικού προγράμματος «Θαλής». Αξίζει να σημειωθεί, ότι η α’ φάση της έρευνας ολοκληρώθηκε στις αρχές του 2016, πριν δηλαδή την ψήφιση του νέου ασφαλιστικού, που οδήγησε χιλιάδες αυτοαπασχολούμενους στο να κλείσουν τα “μπλοκάκια” τους και να συνεχίσουν να εργάζονται “μαύρα”.
Δεν βλέπουν το λόγο να πληρώνουν
Η σκιώδης οικονομία περιλαμβάνει την παροχή μόνο νόμιμων αγαθών και υπηρεσιών (όχι π.χ. ναρκωτικά, όπλα κ.λπ.) αλλά που δεν δηλώνονται και άρα δεν φορολογούνται από το κράτος. Παραδείγματα συμμετοχής στη σκιώδη οικονομία είναι π.χ. η αύξηση των εσόδων από μη δηλωμένο εισόδημα, η αγορά προϊόντων δίχως την έκδοση απόδειξης για μείωση των εξόδων.
Το 40% όλων όσοι συμμετείχαν στην έρευνα τη θεωρούν δικαιολογημένη πρακτική, ποσοστό που αυξάνεται πολύ στην περίπτωση των επιχειρηματιών (52,4%) και των αυτοαπασχολούμενων (50,4%). Το πάρε-δώσε στη σκιά της οικονομίας θεωρείται δικαιολογημένο και μεταξύ των ανέργων (46,7%), των εργαζόμενων στον ιδιωτικό τομέα (42,5%), και σε μικρότερο βαθμό των δημοσίων υπαλλήλων (32,4%) και των συνταξιούχων (30,7%). Η δραστηριότητα στη σκιώδη οικονομία θεωρείται ως δικαιολογημένη, για λόγους που σχετίζονται (πολλαπλές απαντήσεις) με τη μη ανταποδοτικότητα του υψηλού φορολογικού βάρους που επωμίζονται οι φορολογούμενοι (82,3%), την άδικη κατανομή του (77,1%) και τη χαμηλή ποσότητα και ποιότητα των δημόσιων υπηρεσιών (72%). Ποσοστό 46,6% των ερωτηθέντων κοιτάζει τι πράττουν οι γύρω του, πριν αποφασίσει αν τελικά θα πληρώσει τους φόρους. Το 42% λέει ότι οι ηθικοί λόγοι μπορούν να αποθαρρύνουν τη φοροδιαφυγή, αντιθέτως για το 74% τα υψηλά πρόστιμα είναι το ισχυρότερο κίνητρο (ή φόβητρο).
“Η μεγάλη συμμετοχή στη σκιώδη οικονομία, παρά το γεγονός ότι οι πολίτες δηλώνουν ότι οι έλεγχοι την αποθαρρύνουν, σημαίνει ότι οι πολίτες θεωρούν την πιθανότητα ελέγχου πάρα πολύ μικρή” ανέφερε ο Βασίλης Βλάχος, διδάσκων του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας που συμμετέχει στην εκπόνηση της μελέτης.
Ανεργία και μαύρη εργασία
Βάσει των ευρημάτων της μελέτης, το ποσοστό των ερωτηθέντων που συμμετέχουν στη σκιώδη οικονομία κυμαίνεται κατά μέσο όρο γύρω στο 60%. Στην περίπτωση των ανέργων τα αδήλωτα έσοδα από “μαύρη” εργασία και οι δαπάνες που δεν φαίνονται πουθενά αποτελούν μονόδρομο για το 71,6%. Τα αντίστοιχα ποσοστά είναι 64,6% για τους εργαζόμενους στον ιδιωτικό τομέα, 61,3% για τους συνταξιούχους, 60,7% για τους αυτοαπασχολούμενους, 57,3% για τους επιχειρηματίες και 51,8% για τους δημόσιους υπαλλήλους.
Η ανάλυση των δεδομένων που συγκέντρωσε το Παρατηρητήριο Σκιώδους Οικονομίας καταδεικνύει υψηλά ποσοστά τόσο πλήρως αδήλωτης εργασίας, όσο και μερικώς αδήλωτης εργασίας.
Η πλήρως αδήλωτη εργασία είναι πρακτική που ακολουθείται όταν ο εργαζόμενος κάνει και δεύτερη δουλειά για συμπληρωματικό εισόδημα, ενώ είναι απότοκος της έλλειψης ελέγχων και του μεγέθους των φορολογικών και ασφαλιστικών εισφορών. Η μερικώς αδήλωτη εργασία (αφορά σε εργαζόμενους που απασχολούνται περισσότερες ώρες από όσες δηλώνεται) εμφανίζεται λόγω της έλλειψης ελέγχων και του μεγέθους των φορολογικών και ασφαλιστικών εισφορών, αλλά και του γεγονότος ότι η διαθεσιμότητα αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης κάτω των 30 ετών είναι δυσανάλογη σε σχέση με τη ζήτηση.
Πως θα φωτιστεί η σκιώδης οικονομία
Στην Ελλάδα η σκιώδης οικονομία υπολογίζεται στο 25% του επίσημου ΑΕΠ, ποσοστό που προσδιορίζεται με έμμεσο τρόπο από τη διαφορά (σε μηνιαία βάση) ανάμεσα στα (επίσημα) έσοδα και τα έξοδα του νοικοκυριού.
«Δυστυχώς, η πολιτεία θεσπίζει πολιτικές με στόχο την πάταξη της φοροδιαφυγής, οι οποίες εστιάζουν στην παύση των δραστηριοτήτων της σκιώδους οικονομίας και όχι στη μεταφορά τους στην επίσημη οικονομία» σχολίασε ο κ. Βλάχος. Σύμφωνα με τους ερευνητές του ΠΑΜΑΚ, αν η Ελλάδα θέλει να μεταφέρει τις δραστηριότητες της σκιώδους οικονομίας στην επίσημη, αντί να τις καταργήσει, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ανάπτυξη, θα πρέπει να εστιάσει μεταξύ άλλων στα εξής πεδία:
– Στη θέσπιση κανόνων για την εξασφάλιση της σταθερότητας του φορολογικού πλαισίου
– Στην αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου α) για τη φοροδιαφυγή (για παράδειγμα, δεν είναι θεμιτό να ταυτίζεται ο οφειλέτης βεβαιωμένων φόρων ως φοροφυγάς) και β) για την τόνωση του περί δικαίου αισθήματος (π.χ. με άρση βουλευτικής ασυλίας ή κατάργηση του ακαταδίωκτου σε περίπτωση φοροδιαφυγής)
– Στην αύξηση των ελέγχων τόσο στον αριθμό, όσο και στην αποτελεσματικότητά τους και στη θέσπιση ειδικών φορέων/ομάδων εργασίας για τους ελέγχους αυτούς (ειδικευμένες ομάδες εργασίας θα πρέπει να αναλαμβάνουν τον έλεγχο μικρών επιχειρήσεων, μεσαίων, μεγάλων επιχειρήσεων και ελευθέρων επαγγελματιών, οι οποίοι δεν απασχολούν προσωπικό, καθώς ο τρόπος φοροδιαφυγής και εισφοροδιαφυγής διαφοροποιείται). Παράλληλα, προτείνεται η μείωση των φορολογικών συντελεστών, με τρόπο που δεν θα αφορά τις συμφωνίες στο πλαίσιο του προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής.
Πληροφορίες
*Περισσότερα στοιχεία για τη σκιώδη οικονομία θα παρουσιαστούν στη διάρκεια του Διεθνούς Συνεδρίου με τίτλο “International Conference on International Business 2017” (ICIB2017) από τις 18 έως τις 21 Μαΐου 2017, που συνδιοργανώνει το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, στους χώρους του ξενοδοχείου Grand Hotel Palace. Κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου ICIB2017 θα διεξαχθούν και τρία πάνελ του Κέντρου Αριστείας Jean Monnet “Research on Crucial Issues of European Integration” με θέματα που αφορούν τρεις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ευρωπαϊκή Ένωση στον δημοσιονομικό, τραπεζικό και επενδυτικό τομέα.
**Η ιστοσελίδα του Παρατηρητηρίου Σκιώδους Οικονομίας www.paraoikonomia.gr περιλαμβάνει μελέτες για το φαινόμενο.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Μακεδονία» την Πέμπτη 18 Μαΐου 2017
