Την Τετάρτη 9 Απριλίου 1941 μπήκε ο στρατός του Ράιχ στη Θεσσαλονίκη. Οι πρώτες μηχανοκίνητες μονάδες έφτασαν στις 8 το πρωί στην πλατεία Βαρδαρίου όπου έγινε η παράδοση της πόλης στους κατακτητές.
Ακολούθησε μια σκληρή κατοχή για τρία χρόνια και εφτά μήνες με εκατοντάδες θανάτους από την πείνα, εκτελέσεις και το ολοκαύτωμα των Εβραίων δημοτών της πόλης.
Στην έρημη από κόσμο «πλατεία Δημοκρατίας» τον γερμανικό στρατό υποδέχτηκαν οι αρχές της Θεσσαλονίκης, που παρέδωσαν την πόλη στην στρατιωτική διοίκηση των εισβολέων, στον ταξίαρχο Βερστ. Επικεφαλής ήταν ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Γεννάδιος, ο δήμαρχος Κωνσταντίνος Μερκουρίου και ο στρατιωτικός διοικητής Νικόλαος Ραγκαβής. Τον διερμηνέα έκανε ο καθηγητής της Νομικής σχολής του ΑΠΘ Περικλής Βιζουκίδης. Μετά τα τυπικά λόγια και την ανταλλαγή φιλοφρονήσεων, τα γερμανικά τανκ παρήλασαν στους κεντρικούς δρόμους της Θεσσαλονίκης, στην Εγνατία και τη Λεωφόρο Νίκης, όπου ο κόσμος παρακολουθούσε περίφοβος την γερμανική μηχανή, ενώ βρέθηκαν και μερικοί Γερμανοί πολίτες, αλλά και ντόπιοι, που χειροκρότησαν και χαιρέτισαν ναζιστικά τους εισβολείς.
Τα γερμανικά τανκ παρελαύνουν στους δρόμους της Θεσσαλονίκης, μετά την είσοδό τους το πρωί της 9ης Απριλίου του 1941 στην πόλη. Στην πάνω φωτογραφία, τα τανκ στη διασταύρωση των οδών Τσιμισκή και Αγίας Σοφίας, ενώπιον περίεργων και ενός θαυμαστή που χαιρετά ναζιστικά…
Την ίδια μέρα ο δήμαρχος Μερκουρίου με προκήρυξή του «προς τον λαόν της πόλεως» έκανε γνωστή στους δημότες την παράδοση της Θεσσαλονίκης και συμβούλευε τους πολίτες να επιστρέψουν στις ειρηνικές ασχολίες τους. Ο δήμαρχος μάλιστα καλούσε τον λαό «να επιδείξει εμπιστοσύνην προς τον Στρατόν της Γερμανίας, όστις από της πρώτης εισόδου του εις την πόλιν ετήρησεν έναντι ημών στάσιν γενναιόφρονα και ιπποτικήν…».
Λίγες μέρες αργότερα στην πρώτη διαταγή του ο ανώτατος Γερμανός διοικητής Θεσσαλονίκης έγραφε: «Εφ’ όσον ο πληθυσμός θα παραμείνη ειρηνικός, θα τον μεταχειρισθή στρατός καλώς και θα σεβασθεί την περιουσίαν του. Εφόσον αι τοπικαί αρχαί θα συνεργασθούν αδόλως και ειλικρινώς, θα παραμείνουν εις την αρχήν…».
Η πραγματικότητα όμως ήταν σκληρή. Από τις πρώτες κιόλας μέρες της γερμανικής κατοχής στη Θεσσαλονίκη παρατηρήθηκε έλλειψη τροφίμων και μαύρη αγορά, από τη λεηλασία των πλουτοπαραγωγικών πηγών της χώρας και την αρπαγή των αποθεμάτων ιδιαίτερα των σιτηρών και τροφίμων από τους κατακτητές. Οι Γερμανοί άρχισαν τις επιτάξεις κτηρίων και προϊόντων, για την στέγαση και διατροφή του γερμανικού στρατού, ενώ η φτωχολογιά αδυνατούσε να εξασφαλίσει το καθημερινό ψωμί. Ο βαρύς χειμώνας του 1941-42 που επακολούθησε έστειλε 1.791 πεινασμένους κατοίκους στο θάνατο. Το 1943 46.000 περίπου Εβραίοι συμπολίτες στάλθηκαν στα στρατόπεδα Άουσβιτς-Μπιρκενάου και πέθαναν στα ναζιστικά κρεματόρια.
Φον Κρέντσκι και Μαξ Μέρτεν
Πρώτος στρατιωτικός διοικητής Θεσσαλονίκης-Αιγαίου τοποθετήθηκε ο φον Κρέντσκι, που ήταν η ανώτατη στρατιωτικοπολιτική αρχή τη περιοχής. Απ’ αυτόν εξαρτιόνταν τα πάντα, αυτός έβγαζε τις αποφάσεις για ό,τι συνέβαινε στην πόλη και την περιοχή και διόριζε τις «ελληνικές αρχές», τον γενικό διοικητή Μακεδονίας Ν. Ραγκαβή και αργότερα τον δικηγόρο Βασ. Σιμωνίδη. Σε μια από τις υπηρεσίες της γερμανικής διοίκησης υπηρέτησε και ο διαβόητος Μαξ Μέρτεν που συμμετείχε αποφασιστικά στην «τελική λύση» του εβραϊκού ολοκαυτώματος στη Θεσσαλονίκη.
Πάνω το ανασκαμμένο εβραϊκό νεκροταφείο που καταστράφηκε με απόφαση των ναζί και τη συνέργεια των τοπικών αρχών. Κάτω το «Μαύρο Σάββατο» τον Ιούλιο του 1942, όταν οι Γερμανοί συγκέντρωσαν χιλιάδες Εβραίους στην πλατεία Ελευθερίας, για καταγραφή, και τους υπέβαλαν σε φριχτά βασανιστήρια.
Η περιφερειακή στρατιωτική διοίκηση Θεσσαλονίκη στεγάστηκε στο ξενοδοχείο «Μαντζέστικ» που βρισκόταν στη γωνία της οδού Αγίας Σοφίας με τη Λεωφόρο Νίκης, ενώ οι υπηρεσίες της φοβερής Γκεστάπο, που κύριο έργο ήταν η εξουδετέρωση κάθε αντιστασιακής δράσης, στεγάστηκε στην πολυκατοικία της οδού Τσιμισκή 72. Από την οικοδομή αυτή πέρασαν για ανακρίσεις και βασανίστηκαν πολλοί πατριώτες ή στάλθηκαν στις φυλακές της που λειτουργούσαν στην οδό Ιταλίας (Φλέμινγκ) 1 και το στρατόπεδο «Παύλου Μελά». Το γερμανικό φρουραρχείο της πόλης, η δεύτερη σε σημασία ναζιστική υπηρεσία της πόλης, στεγάστηκε στο κτήριο της παλιάς Ιονικής τράπεζας στην πλατεία Ελευθερίας. Η Υπηρεσία Ασφαλείας, γνωστή ως SS, με κύρια αποστολή την εξόντωση των Εβραίων, έμεινε στο επιταγμένο κτήριο της οδού Βελισσαρίου 48, όπου στεγαζόταν η συναγωγή «Ιτάλια Γιασάν» και η σχολή ραβίνων. ‘Ολα σχεδόν τα ξενοδοχεία της πόλης και πολλά κτήρια επιτάχτηκαν για τις ανάγκες στέγασης των γερμανικών υπηρεσιών και του στρατιωτικού προσωπικού.
Ο φόρος του αίματος
Σε σύντομο χρονικό διάστημα από την είσοδο του γερμανικού στρατού στην πόλη άρχισαν η δημιουργία αντιστασιακών ομάδων και οι εκτελέσεις αντιστασιακών στη Θεσσαλονίκη. Ο πρώτος Έλληνας που εκτελέστηκε στην πόλη, τον Αύγουστο του 1941, ήταν ο Γιώργος Πολυχρονάκης, κατηγορούμενος για απόκρυψη Βρετανών στρατιωτών. Η πόλη και η γύρω περιοχή πλήρωσαν ακριβά την αντιστασιακή δράση κατά των κατακτητών. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, εκτελέστηκαν στο Επταπύργιο, στο «Κόκκινο σπίτι» και σε άλλους τόπους μαρτυρίου 850 πατριώτες! Πολλοί, κρατούμενοι του στρατοπέδου «Παύλου Μελά» εκτελέστηκαν για αντίποινα από τις αρχές κατοχής για τα σαμποτάζ και τους θανάτους Γερμανών στρατιωτών από την ένοπλη Αντίσταση.
Η αντίσταση του λαού της Θεσσαλονίκης άρχισε από τις πρώτες μέρες της γερμανικής κατοχής. Αμέσως σχεδόν δημιουργήθηκαν μικρές ομάδες, κυρίως από φοιτητές, που έγραφαν αντιστασιακά συνθήματα, μοίραζαν προκηρύξεις και έκαναν δολιοφθορές. Τον Απρίλιο του 1941 συγκροτήθηκε στη Θεσσαλονίκη η πρώτη αντιστασιακή οργάνωση στην Ελλάδα, η «Ελευθερία», στην οποία οργανώθηκαν μέλη όλων των πολιτικών κομμάτων και του ΚΚΕ και δημοκρατικοί αξιωματικοί. Η «Ελευθερία», που εξέδωσε και την ομώνυμη εφημερίδα, που αργότερα έγινε όργανο του ΕΑΜ Μακεδονίας, άρχισε ένοπλή δράση το Σεπτέμβριο του 1941 με ανταρτοομάδες στη Νιγρίτα και το Κιλκίς και με καπετάνιους τους εφέδρους αξιωματικούς Θανάση Γκένιο («Λασσάνη») και τον Χριστόδουλο Μόσχο («καπετάν Πέτρο»).
Ο τύπος της Εθνικής Αντίστασης
Με την είσοδο των Γερμανών στη Θεσσαλονίκη, όλες οι εφημερίδες ανέστειλαν την έκδοσή τους. Κυκλοφόρησε μόνο η «Νέα Ευρώπη» μια ναζιστική εφημερίδα που υμνούσε τον Χίτλερ και συντάσσονταν από μια ομάδα Θεσσαλονικιών δημοσιογράφων με αρχισυντάκτη τον Μιχαήλ Παπαστρατηγάκη -μερικοί από τους οποίους καταδικάστηκαν στη δίκη των δωσίλογων δημοσιογράφων- και η «Απογευματινή» των Αλέκου Ωρολογά και Δημητρίου Τσούρκα.
Κυκλοφόρησαν όμως αρκετές αντιστασιακές εφημερίδες, που έβγαιναν κάτω από εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες. Οι πιο σημαντικές ήταν η «Ελευθερία» και η «Λαϊκή Φωνή». Κυκλοφορούσαν επίσης αρκετά φύλλα της ΕΠΟΝ και άλλων ΕΑΜικών οργανώσεων. Για τον παράνομο τύπο στη Βόρεια Ελλάδα της Εθνικής Αντίστασης 1941-1944, το Μορφωτικό Ιδρυμα της ΕΣΗΕΜ-Θ οργάνωσε μια πλούσια έκθεση με πάνω από 50 έντυπα, που εκδόθηκαν σε συνθήκες παρανομίας και αποτυπώνουν το αγωνιστικό φρόνημα κατά των στρατών κατοχής.
Για την Γερμανική κατοχή, τις κακουχίες, την πείνα, τους θανάτους, τις εκτελέσεις, τους δωσίλογους και το εβραϊκό ολοκαύτωμα έχουν γραφεί τα τελευταία χρόνια αρκετά βιβλία από έγκριτους ιστορικούς, που αποκαλύπτουν και αναπλάθουν το δράμα που έζησε η Θεσσαλονίκη στη δυσκολότερη περίοδο της νεοελληνικής ιστορίας της.
Γερμανός στρατιώτης ζωγραφίζει στην Καμάρα. Φωτογραφία από την έκθεση για την Γερμανική Κατοχή στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού.
«Η Θεσσαλονίκη κατά τη Γερμανική Κατοχή», ο χώρος και οι άνθρωποι, ζωντανεύει και μέσα από τη φωτογραφική συλλογή του Βύρωνα Μήτου, με φωτογραφίες που τράβηξαν στη Θεσσαλονίκη κυρίως Γερμανοί στρατιώτες. Η φωτογραφική έκθεση ,που λειτουργεί σε αίθουσα του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού, στη Λεωφόρο Στρατού, μετά από παρατάσεις λόγω υψηλού ενδιαφέροντος, θα είναι ανοιχτή ως τις 21 Μαϊου 2017. Μια ακόμη ενδιαφέρουσα έκθεση, αλλά με διαφορετική οπτική, λειτουργεί στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Τίτλος της «Διαιρεμένες μνήμες 1940-1950. Ανάμεσα στην Ιστορία και το βίωμα». Περιλαμβάνει πλούσιο φωτογραφικό και εικαστικό υλικό, έντυπα και βίντεο με εκθέματα από το Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης και το Ιστορικό Μουσείο του Βερολίνου που είναι συνδιοργανωτές μαζί με το ΜΜΣΤ της έκθεσης. Περιεχόμενό της είναι οι διάφορες εκφράσεις κατά την περίοδο της Κατοχής και του Εμφυλίου στην Ελλάδα. Η ενδιαφέρουσα και αισθητικά άψογη έκθεση με ενημερωτικά κείμενα από ιστορικούς θα μείνει ανοιχτή ως τα τέλη Απριλίου 2017.
Η ναζιστική σημαία στο επιταγμένο παλιό ξενοδοχείο «Μεντιτερανέ».
Πηγή: thessmemory.wordpress.com
