ΠΑΝΑΓΙΑ ΠΕΛΕΚΗΤΗ: Νομίζεις, καθώς κοιτάζεις ψηλά προς το βουνό μέσα από το αυτοκίνητο, ότι βρίσκεται μεταξύ ουρανού και γης και πως κρέμεται επάνω από το χωριό Καρίτσα του Δήμου Νεβροπόλεως Αγράφων.
Πρόκειται για την Ιερά Μονή της Παναγίας Πελεκητής, ένα πανέμορφο μεταβυζαντινό μνημείο με μια μοναδική και αξιολογότατη αρχιτεκτονική, κτισμένο σε έναν απότομο βράχο, 1400 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, σε μια απόκρημνη πλαγιά των βουνοκορφών των Αγράφων.
Σήμερα το Μοναστήρι δέχεται, κυρίως τους φθινοπωρινούς και ανοιξιάτικους μήνες επισκέπτες από όλη τη χώρα, ενώ σημαντικές είναι οι αναστηλωτικές προσπάθειες που έγιναν τα τελευταία χρόνια, φέρνοντας εντυπωσιακά αποτελέσματα στην αρχιτεκτονική του. Επίσης αυτό είναι προσβάσιμο μέχρι την εξώπορτα με το αυτοκίνητο μετά από μια καταπληκτική διαδρομή μέσα στο πράσινο και τις μοναδικές ομορφιές που προσφέρει όλη η περιοχή.
Από την Ιερά Μονή, όπου ακόμα και όταν στον κάμπο επικρατούν συνθήκες καύσωνα ο αέρας εκεί πάνω είναι δυνατός, αγναντεύει κανείς τη λίμνη Πλαστήρα, ενώ στο βάθος φαίνεται ο Θεσσαλικός κάμπος, το όρος Κίσαβος και πιο δεξιά, τα υψώματα του Δομοκού.
Σύμφωνα με στοιχεία εντύπου της Ιεράς Μονής, όπως συμβαίνει για όλες σχεδόν τις Ιερές Μονές της Ορθοδοξίας μας, έτσι και για την Ιερά Μονή της Παναγίας Πελεκητής η χρονολογία ιδρύσεώς της χάνεται κάπου ανάμεσα στην ιστορία και την παράδοση.
Που οφείλεται το όνομα «Πελεκητή»
Η παράδοση λέγει ότι το όνομα «Πελεκητή» οφείλεται στο ότι για να μπορέσει το Μοναστήρι να οικοδομηθεί στον σχεδόν κατακόρυφο βράχο, χρειάστηκε πρώτα να πελεκηθεί ο βράχος με ξύλινα εργαλεία ύστερα από υπόδειξη της Παναγίας, που παρουσιάστηκε στο όνειρο των μαστόρων λέγοντας: «Θα πελεκήσεις το βράχο με το κοπίδι και θα φτιάξεις μια εκκλησία την οποία θα ονομάσεις Παναγία Πελεκητή». Όταν ξεκίνησε το συνεργείο να χτίζει, είχαν πρόβλημα με το νερό. Ξαναπαρουσιάστηκε η Παναγία και τους είπε: «Σηκώστε εδώ αυτήν την πλάκα και θα βρείτε νερό».
Και πράγματι έτσι έγινε εκεί που είναι σήμερα το πηγάδι. Σύμφωνα πάλι με την παράδοση της περιοχής λέγεται ότι ο πρωτομάστορας έπεσε από την στέγη της Ιεράς Μονής στη χαράδρα που βρίσκεται κάτω από αυτό, αλλά βρέθηκε όρθιος χωρίς να πάθει το παραμικρό μετά από τη σωτηριώδη επέμβαση της Παναγίας της «Πελεκητής».
Η οικοδόμηση της Ιεράς Μονής θα πρέπει να ξεκίνησε στα χρόνια του Βυζαντίου και λίγο πριν την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και να συνεχίστηκε σιγά – σιγά. Πολύ πιθανόν η Μονή να ξεκίνησε να κτίζεται όταν η Δυτική Θεσσαλία ήταν υπό την κατοχή των Σέρβων που διακατέχονταν από έντονα θρησκευτικά συναισθήματα διότι στα 1420 η περιοχή κατελήφθη από τους βάρβαρους Τούρκους και οι συνθήκες δεν ήταν ευνοϊκές για οτιδήποτε είχε σχέση με την ορθοδοξία.
Η Ιερά μονή αρχικά ήταν γνωστή σαν «Μονή Αναλήψεως του Χριστού», αργότερα σαν «Παναγία Φανερωμένη» και τέλος επικράτησε το όνομα «Παναγία Πελεκητή». Κτίστηκε τον 15ο περίπου αιώνα, αγιογραφήθηκε στα μέσα του 17ου αιώνα και έχει δύο ναούς. Τον Ιερό Ναό Αναλήψεως του Χριστού και το Καθολικόν της Μονής.
Ο Κτήτωρ της Ιεράς Μονής
Η Ιερά Μονή της Παναγίας Πελεκητής στα Άγραφα
Η παράδοση θέλει σαν κτήτορα της Μονής τον Οσιομάρτυρα Δαμιανό (1515-1568). Ο Άγιος Δαμιανός γεννήθηκε στην Αράχωβα σύμφωνα με την τοπική παράδοση περίπου το 1510. Σε νεαρή ηλικία εκάρη μοναχός στην Ιερά Μονή Φιλοθέου στο Άγιον Όρος. Άφησε όμως την ησυχία του Αγίου Όρους γιατί αγαπούσε πολύ τον τόπο του και ξεκίνησε να κατηχήσει τους Ραγιάδες. Ήλθε στην Καρίτσα, δίδαξε στο χωριό του, καθώς και σε όλη την περιοχή των Αγράφων.
Κατηγορείται από τους προύχοντες της περιοχής σαν λαοπλάνος και ψευτοκαλόγερος και έτσι εγκαταλείπει τα Άγραφα και καταφεύγει στον Κίσαβο. Από κει συνεχίζει το καυτό κήρυγμα προς τους Χριστιανούς λέγοντας να παραμείνουν πιστοί και να μην προβαίνουν σε καμία εργασία ή αγοραπωλησία τις Κυριακές και τις εορτές. Οι Τούρκοι για το λόγο αυτό τον συλλαμβάνουν και τον φυλακίζουν στη Λάρισα. Επί 15 ημέρες τον βασάνιζαν συνεχώς για ν’ αλλαξοπιστήσει. Ο Τούρκος αξιωματούχος βλέποντας την αμετακίνητη στάση του Δαμιανού διατάζει να τον θανατώσουν με τη φούρκα και να τον κάψουν. Τελικά οι δήμιοι τον κρέμασαν. Όμως ένας από τους βασανιστές που τον χτύπησε τόσο δυνατά στο κεφάλι μ’ έναν πέλεκυ που κόπηκε το σχοινί και έπεσε μισοπεθαμένος. Τότε έριξαν τον Άγιο στη φωτιά ενώ τη στάχτη του τη σκόρπησαν στον Πηνειό ποταμό στα 1568. Η μνήμη του οσιομάρτυρος Δαμιανού εορτάζεται στις 14 Φεβρουαρίου. Τη μονή της Πελεκητής ο Άγιος Δαμιανός την έκτισε προς το 1550. Στην Μονή Βατοπεδίου σώζεται ένα μολυβδόβουλο Πατριαρχικό Σιγίλο του Πατριάρχου Ραφαήλ του Β’.
Στην επανάσταση του 1821 όπως και όλες οι Μονές των Αγράφων έπαιξε σημαντικό ρόλο. Ο πατρο-Κοσμάς ο Αιτωλός υπήρξε προσκυνητής της Ιεράς Μονής και κήρυξε σε μεγάλη συγκέντρωση στο λαό της περιοχής της Νεβρόπολης των Αγράφων. Παρόλο που το Μοναστήρι πέρασε δύσκολους καιρούς, κατάφερε να διασώσει μερικά από τα ανεκτίμητα κειμήλιά του. Σήμερα σώζονται το Άγιον Ποτήριον, ο Σταυρός Αγιασμού, και η μεγάλη σιδερένια σφραγίδα της Ιεράς Μονής. Επίσης σήμερα σώζονται ελάχιστα βιβλία από τα οποία τα περισσότερα είναι του 19ου αιώνα από το τυπογραφείο της Βενετίας και αρκετά μισοκατεστραμμένα. Η Ιερά Μονή της Παναγίας Πελεκητής υπάγεται στην Ιερά Μητρόπολη Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφαρσάλων, ενώ γιορτάζει στις 15 Αυγούστου. Δεύτερη μεγάλη γιορτή της Μονής είναι στις 8 Σεπτεμβρίου.