Σαφή προειδοποίηση για τον «ολισθηρό δρόμο» στον οποίο εισήλθε η ελληνική εξωτερική πολιτική με τη συμφωνία της Μαδρίτης είχε απευθύνει στον τότε πρωθυπουργό Κώστα Σημίτη ο Γεράσιμος Αρσένης, κορυφαίο στέλεχος του ΠΑΣΟΚ και υπουργός Παιδείας στην κυβέρνησή του.
Ο αείμνηστος πολιτικός είχε στείλει, μάλιστα, στον κ. Σημίτη μια πλήρως τεκμηριωμένη ανάλυση των ενστάσεών του πάνω στο κοινό ανακοινωθέν της Μαδρίτης και προειδοποιούσε για τη δύσκολη θέση στην οποία θα μπορούσε να φέρει η συμφωνία αυτή τη χώρα μας. Δυστυχώς, όμως, δεν εισακούστηκε.
Το κοινό ανακοινωθέν, που από τότε ονομάζεται συμφωνία της Μαδρίτης, ήταν αποτέλεσμα της συνάντησης του Κ. Σημίτη με τον τότε Πρόεδρο της Τουρκίας, Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ, που έγινε στο περιθώριο της Διάσκεψης Κορυφής του ΝΑΤΟ στη Μαδρίτη, στις 8 Ιουλίου του 1997. Το ανακοινωθέν είναι ένα κείμενο αρχών, στο οποίο υποτίθεται ότι οι δύο χώρες έπρεπε να βασιστούν για να προωθήσουν τις διμερείς τους σχέσεις. Προκάλεσε αντιδράσεις στην Ελλάδα αμέσως μόλις έγινε γνωστό, κυρίως λόγω του σημείου 4, που προέβλεπε ότι μια από αυτές τις αρχές ήταν «ο σεβασμός στα θεμιτά, ζωτικά συμφέροντα και ενδιαφέροντα της κάθε χώρας στο Αιγαίο, τα οποία έχουν μεγάλη σημασία για την ασφάλεια και την εθνική κυριαρχία τους». Η φράση αυτή αναγνώριζε, σύμφωνα με τους επικριτές του ανακοινωθέντος, για πρώτη φορά «ζωτικά συμφέροντα» της Τουρκίας στο Αιγαίο.
Οι αντιδράσεις ήταν ιδιαίτερα έντονες στο κυβερνών κόμμα. Μάλιστα, 22 βουλευτές από τους 162 που αριθμούσε τότε η Κ.Ο. και ανάμεσά τους κορυφαία στελέχη της πρώτης κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ, όπως οι Αναστάσιος Πεπονής, Σήφης Βαλυράκης, Λευτέρης Βερυβάκης και Γιάννης Χαραλαμπόπουλος, υπέγραψαν μια ανοιχτή επιστολή με τίτλο «Ενάντια στη Μαδρίτη», στις 10 Ιουλίου. Ο Κ. Σημίτης συγκάλεσε δύο ημέρες μετά τη Σύνοδο της Μαδρίτης το υπουργικό συμβούλιο, με σκοπό να νομιμοποιήσει τη συμφωνία. Στο υπουργικό συμβούλιο, που έγινε στις 11 Ιουλίου, ο Γεράσιμος Αρσένης άσκησε σκληρή κριτική στο ανακοινωθέν, διαφώνησε με την υπογραφή του και εξέφρασε την άποψη ότι το κοινό ανακοινωθέν αποτελεί στροφή στην εξωτερική πολιτική και έρχεται σε αντίθεση με τις πάγιες θέσεις του ΠΑΣΟΚ. Ομως, η συντριπτική πλειονότητα των συναδέλφων του τάχθηκε υπέρ του κειμένου και ο Γεράσιμος Αρσένης επιφυλάχθηκε να καταθέσει με περισσότερες λεπτομέρειες και γραπτώς τις παρατηρήσεις του. Το έκανε πράγματι, με την επιστολή που απέστειλε στον πρωθυπουργό στις 15 Ιουλίου του 1997.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η επιστολή βρίσκεται και στο αρχείο του Ιδρύματος Σημίτη, στο link https://repository.costas-simitis.gr/ sf-repository/handle/11649/43334.
«Παραπλανητικό δίλημμα»
Στην επιστολή αυτή, ο Γεράσιμος Αρσένης χαρακτηρίζει παραπλανητικό το δίλημμα «εξομάλυνση ή αντιπαράθεση» με την Τουρκία. Οπως χαρακτηριστικά αναφέρει, «η Ελλάδα έχει κάθε λόγο να διατηρεί τις καλύτερες σχέσεις με όλους τους γείτονές της, όχι όμως εξαγοράζοντας την καλή γειτονία με την παραχώρηση νόμιμων δικαιωμάτων». Εχει μεγάλο ενδιαφέρον ότι στην επιστολή αυτή ο Γεράσιμος Αρσένης εκφράζει και την αντίθεσή του με μια πολιτική επιλογή όχι μόνο της κυβέρνησης Σημίτη, αλλά και όσων την ακολούθησαν από το 1997 και μετά και που ακρογωνιαίος λίθος της ήταν η στήριξη της ευρωπαϊκής προοπτικής της Τουρκίας. «Τον τελευταίο καιρό κυκλοφορεί η θεωρία ότι στο εσωτερικό της Τουρκίας συντελούνται διεργασίες που ωθούν προς μια διαφοροποίηση της πάγιας επεκτατικής συμπεριφοράς της. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, η ελληνική διπλωματία πρέπει να εκμεταλλευθεί αυτές τις διεργασίες, όπως επίσης και τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό της Τουρκίας, για να ρυμουλκήσει την Αγκυρα σε άλλου τύπου σχέσεις με τη χώρα μας. Προσωπικά δεν συμμερίζομαι αυτή τη θεωρία», αναφέρει χαρακτηριστικά στην επιστολή του.
Του Παναγή Γαλιατσάτο
