Ο ίδιος επιστήμονας που καλούσε να φυτευτούν τρισεκατομμύρια δέντρων τώρα ζητά από όλους να σταματήσουν να το κάνουν
Ο Τόμας Κρόουθερ, ο καθηγητής οικολογίας στο ETH Zürich και πρώην επικεφαλής της συμβουλευτικής επιτροπής του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών για την Αποκατάσταση του Οικοσυστήματος, το 2019 είχε κάνει μια έκκληση σε όλον τον κόσμο: Φυτέψτε περισσότερα δέντρα. Τότε, δεν φανταζόταν ότι τέσσερα χρόνια μετά θα ανέβαινε ξανά στο βήμα κατά το συνέδριο των COP28 στο Ντουμπάι, για να κάνει μια διαφορετική έκκληση: σταματήστε να φυτεύετε δέντρα!
Το 2019, ο Κρόουθερ και η ομάδα του δημοσίευσαν μια μελέτη στην οποία παρουσίαζαν τα αποτελέσματα της έρευνά τους. Αυτή κατέληγε στο τολμηρό και αμφιλεγόμενο συμπέρασμα ότι θα μπορούσαμε να φυτέψουμε άλλα 1,2 τρισεκατομμύρια δέντρα στη Γη. «Αυτό αναδεικνύει την παγκόσμια αποκατάσταση των δέντρων, ως την πιο αποτελεσματική λύση μας για την κλιματική αλλαγή μέχρι σήμερα», διαπίστωναν οι ερευνητές στο έγγραφο.
Τότε, ο ίδιος επικρίθηκε για την αξιοπιστία της ακαδημαϊκής του εργασίας, καθώς σύμφωνα με πολλούς υπερεκτιμούσε την ποσότητα του άνθρακα που θα μπορούσαν να απορροφήσουν τα δέντρα, ενώ δεν συνυπολόγιζε την έκταση της γης που θα μπορούσε βιώσιμα να μετατραπεί σε δάσος. Μάλιστα, οι συγγραφείς της μελέτης «διόρθωσαν» τα συμπεράσματά τους προσθέτοντας ότι η μαζική αναδάσωση τρισεκατομμυρίων δέντρων ήταν «ένας από τους τρόπους» με τον οποίο θα μπορούσαμε να βοηθήσουμε το περιβάλλον απαλλάσσοντάς το από το ένα τρίτο του διοξειδίου του άνθρακα, αν και με «κάποια αβεβαιότητα».
Ωστόσο η σχετικά απλοϊκή πρότασή του δεν θα μπορούσε να αγνοηθεί καθώς έδινε την ελπίδα ότι σχετικά εύκολα θα μπορούσαμε να λύσουμε μερικά από τα πιο δύσκολα κλιματικά προβλήματα.
Το πράσινο ξέπλυμα
Έτσι, παρά τις επικρίσεις και τις αβεβαιότητες της μελέτης, μετά την δημοσίευσή της μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες, όπως η Shell, αλλά και πολιτικοί, όπως ο Ντόναλντ Τραμπ, ανέλαβαν γρήγορα δράση και υποσχέθηκαν να δαπανήσουν εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια σε πρωτοβουλίες αναδάσωσης. Μάλιστα, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ξεκίνησε η καμπάνια «Team Trees», η οποία είχε ως πηγή έμπνευσης αυτή την μελέτη. Η καμπάνια αυτή είχε ως στόχο τη φύτευση 20 εκατομμυρίων δέντρων και έγινε viral εξασφαλίζοντας δωρεά εκατομμυρίων δολαρίων ακόμα και από τον διευθύνοντα σύμβουλο της Tesla, Ίλον Μασκ.
Τέσσερα χρόνια αργότερα όμως, ο πρώην επικεφαλής επιστημονικός σύμβουλος της εκστρατείας των Ηνωμένων Εθνών, φαίνεται να έχει αλλάξει γνώμη. Τώρα παρακαλεί τις εταιρίες και τους ηγέτες να σταματήσουν τις μαζικές δενδροφυτεύσεις.
Και οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα τραβούν την ανηφόρα…
Ένα μήνα πριν από την φετινή COP28 στο Ντουμπάι, τη μεγάλη ετήσια διεθνή διάσκεψη που γίνεται για το κλίμα υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, ο Κρόουθερ ανέφερε ότι το μήνυμα που έστειλε το 2019 παρεξηγήθηκε και εξέδωσε μια νέα μελέτη σύμφωνα με την οποία θα είναι πιο αποδοτικό και ωφέλιμο για το περιβάλλον να διατηρήσουμε τα ήδη υπάρχοντα δάση και οικοσυστήματα παρά να δημιουργήσουμε καινούργια φυτεύοντας δέντρα.
Όταν η φετινή διάσκεψη του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή ξεκίνησε στο Ντουμπάι στις αρχές Δεκεμβρίου, ο Κρόουθερ ανέβηκε στο βήμα για να παρουσιάσει τα νέα δεδομένα τέσσερα χρόνια μετά την αρχική του μελέτη. Προς έκπληξη όλων εκεί που εστίασε ήταν στα αγνοημένα μειονεκτήματα της μαζικής φύτευσης δέντρων ζητώντας να σταματήσει το «πράσινο ξέπλυμα» στο οποίο προχώρησαν οι ηγέτες παρερμηνεύοντας την μελέτη του. Όπως τόνισε, τα όσα ανέφερε το 2019 ώθησαν πολλούς στην αλόγιστη φύτευση δέντρων χρησιμοποιώντας το αυτό ως δικαιολογία για να συνεχίσουν ή και να αυξήσουν τις εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα.
«Το να σταματήσουμε το ‘πράσινο ξέπλυμα’ δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να σταματήσουμε να επενδύουμε στη φύση. Σημαίνει ότι θα πρέπει να το κάνουμε σωστά. Σημαίνει ότι θα πρέπει να διαμοιράσουμε τα κεφάλαια στους ιθαγενείς πληθυσμούς, τους αγρότες και τους πληθυσμούς που ζουν με την βιοποικιλότητα», ανέφερε χαρακτηριστικά.
Αναφορικά με τα μειονεκτήματα της μαζικής δενδροφύτευσης ανέφερε ότι καταπνίγει τη βιοποικιλότητα και ότι τελικά οι αναδασώσεις δεν είναι τόσο αποτελεσματικοί φορείς δέσμευσης διοξειδίου του άνθρακα όσο πίστευαν κάποτε. Ωστόσο, το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι πολύ συχνά οι μαζικές δενδροφυτεύσεις χρησιμοποιούνται ως δικαιολογία για να αποφύγουν οι εταιρίες και τα κράτη τις προσπάθειες για τη μείωση των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα.
Ο καθηγητής οικολογίας πιστεύει πλέον ότι θα πρέπει να εστιάσουμε στη διατήρηση των υφιστάμενων δασών και όχι στη φύτευση νέων. Σύμφωνα με την τελευταία έρευνά του, που δημοσιεύθηκε τον περασμένο μήνα στο περιοδικό Nature, αν αφήσουμε τα υπάρχοντα δάση να επεκταθούν και να αναπτυχθούν με φυσικό τρόπο, υπολογίζεται ότι θα αντισταθμίσει μακροπρόθεσμα περίπου 50% περισσότερο άνθρακα.
Η προστασία των δασών βέβαια, απαιτεί συνδυασμό τοπικών, εθνικών και παγκόσμιων προσπαθειών και συνεργασία μεταξύ κυβερνήσεων, ΜΚΟ, τοπικών κοινοτήτων και ατόμων. «Στόχος είναι κυρίως να εμπεδώσουμε όλοι ότι η προστασία των δέντρων είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και τη διατήρηση των οικοσυστημάτων», τόνισε.
Η δενδροφύτευση από μόνη της δεν είναι αρκετή. Χρειάζεται η προώθηση και η υποστήριξη βιώσιμων πρακτικών που δίνουν προτεραιότητα στην υπεύθυνη υλοτομία, ελαχιστοποιούν τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις και διασφαλίζουν τη μακροπρόθεσμη υγεία των δασών. Σύμφωνα με τον Κρόουθερ, εξίσου σημαντική είναι και η ευαισθητοποίηση των ατόμων σχετικά με τη σημασία των δέντρων και των δασών για το περιβάλλον, το κλίμα και τη βιοποικιλότητα και η εκπαίδευση των κοινοτήτων σχετικά με τις βιώσιμες πρακτικές και την αξία της διατήρησης των τοπικών οικοσυστημάτων.
Βέβαια, η έκκληση του Κρόουθερ στα κράτη και τις εταιρίες είναι αμφίβολο αν θα εισακουστεί καθώς η φύτευση περισσότερων δέντρων παραμένει πάντα μια πιο βολική, εύκολη και φθηνή λύση σε σχέση με την εναλλακτική της μείωσης των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα.
Είναι ενδεικτικό ότι λίγα λεπτά μετά την ομιλία του Κρόουθερ, στο βήμα της COP28 ανέβηκε η υπουργός Κλιματικής Αλλαγής Και Περιβάλλοντος των Αραβικών Εμιράτων, Μαριάμ Αλμχέιρι. Η ίδια επαίνεσε την παρουσίαση του Κρόουθερ για να συνεχίσει διαφημίζοντας ότι τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ήταν σχεδόν στα μισά του δρόμου για να φυτέψουν 100 εκατομμύρια δέντρα μαγκρόβιων δασών μέχρι το 2030. Την ίδια στιγμή, η κρατική εταιρεία πετρελαίου των ΗΑΕ, ADNOC (της οποίας ο διευθύνων σύμβουλος ήταν ο πρόεδρος της COP28), έχει εκπονήσει τα πιο μεγαλεπήβολα μελλοντικά σχέδια επέκτασης από οποιασδήποτε άλλη πετρελαϊκή εταιρεία στον κόσμο, μια επέκταση ασύμβατη με την επίτευξη των στόχων της Συμφωνίας του Παρισιού, η οποία προσπαθούσε να περιορίσει την υπερθέρμανση του πλανήτη στον 1,5 βαθμό Κελσίου.
Αυτό ακριβώς είναι το «πράσινο ξέπλυμα», σύμφωνα με την Κέιτ Ντούλι, μια ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης που έχει μελετήσει την μείωση των αποθεμάτων του άνθρακα από την φύση. «Η αποθήκευση άνθρακα στη φύση είναι προσωρινή και επομένως δεν ισοδυναμεί με τις μόνιμες εκπομπές ορυκτών καυσίμων», λέει η Ντούλι.
Πόσα δέντρα υπάρχουν στον κόσμο;
Ο Κρόουθερ χρόνια πριν συγγράψει την μελέτη του 2019 προσπάθησε να απαντήσει σε αυτό το ερώτημα. Λίγοι πίστευαν ότι θα μπορούσε να απαντηθεί, αφού οι δορυφόροι δεν μπορούν να δουν πόσοι κορμοί υπάρχουν κάτω από ένα πυκνό δάσος. Ωστόσο, ο Κρόουθερ και ένας συνάδελφός του αξιοποίησαν την τεχνητή νοημοσύνη για να βρουν σχέσεις μεταξύ των μετρήσεων δέντρων στο έδαφος και των δορυφορικών εικόνων των ίδιων περιοχών. Αφού κατέληξαν σε ένα συμπέρασμα, στη συνέχεια επέκτειναν τα ευρήματά τους σε μεγαλύτερες περιοχές. Συλλέγοντας και αναλύοντας δεδομένα άλλων επιστημόνων, το 2015 δημοσίευσαν έναν χάρτη της πυκνότητας των δασών σύμφωνα με τον οποίο υπολογίστηκε ότι υπήρχαν 3 τρισεκατομμύρια δέντρα στη Γη, πολύ περισσότερα από ό,τι πιστεύαμε προηγουμένως. Έτσι, η εκστρατεία δενδροφύτευσης του ΟΗΕ αναβαθμίστηκε από ένα δισεκατομμύριο σε ένα τρισεκατομμύριο δέντρα και το 2017 ο Κρόουθερ έλαβε 2,7 εκατομμύρια δολάρια από ένα ολλανδικό ίδρυμα για να ξεκινήσει το δικό του εργαστήριο.
Μετά ήρθε η μελέτη του 2019. Ο Αλ Γκορ την ανέφερε στον διευθύνοντα σύμβουλο της Salesforce, Μαρκ Μπένιοφ, ο οποίος ξεκίνησε τη δική του πρωτοβουλία One Trillion Trees με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ και έπεισε ακόμα και τον Τραμπ να υπογράψει. Ο Κρόουθερ έγινε ένας από τους συμβούλους του έργου, ενώ η δημοτικότητα της ιδέας αυξήθηκε γρήγορα. Μάλιστα, χώρες σε όλο τον κόσμο έχουν πλέον δώσει τόσες πολλές υποσχέσεις για δενδροφύτευση που θα χρειάζονταν τουλάχιστον 500 εκατομμύρια εκτάρια γης για να τις πραγματοποιήσουν, μια έκταση μεγαλύτερη από το μισό μέγεθος των ΗΠΑ. Ωστόσο, ενώ συνέβαιναν όλα αυτά οι παγκόσμιες εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα συνέχισαν να αυξάνονται.
Ο αντίκτυπος της μελέτης του 2019 συνέτριψε τον Κρόουθερ, όπως λέει, επειδή υπονόμευσε την εμπιστοσύνη στα έργα αποκατάστασης της φύσης, ενώ στην πραγματικότητα οι χώρες και οι εταιρείες πρέπει να αυξήσουν τους επενδύσεις τους τόσο για την αποκατάσταση της φύσης, όσο και για την μείωση των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα, όπως λέει ο ίδιος. Η κρίση εμπιστοσύνης στα προγράμματα που βασίζονται στη φύση συνεχίστηκε φέτος, καθώς μια άλλη μορφή αντιστάθμισης του άνθρακα -η αγορά ιδιωτικών πιστώσεων άνθρακα για τη διατήρηση των υφιστάμενων δασών- έχει αποδειχθεί ότι είναι άχρηστη σε πολλές περιπτώσεις. «Υπάρχουν ακόμη συζητήσεις σχετικά με το εάν η φύση παίζει ρόλο στο κλίμα», λέει ο Κρόουθερ. «Και αυτό έχει ακρωτηριάσει το περιβαλλοντικό κίνημα».
Η φετινή μελέτη του Νοεμβρίου του Κρόουθερ -με περισσότερους από 200 επιστήμονες που αναφέρονται ως συν-συγγραφείς- τονίζει τη δύναμη της διατήρησης των ανέπαφων δασικών εκτάσεων. Ενώ η αποκατάσταση κατεστραμμένων ή κατακερματισμένων δασών με δενδροφύτευση θα απορροφούσε πιθανόν 87 γιγατόνους άνθρακα, αν απλώς επιτρέπαμε στα υπάρχοντα δάση να ωριμάσουν αυτό θα απορροφούσε επιπλέον 139 γιγατόνους. Μάλιστα, οι εκτιμήσεις αυτές αποκλείουν τις αστικές περιοχές, τις αγροτικές και βοσκήσιμες περιοχές που μπορεί κάποτε να περιείχαν δάση, αλλά είναι απίθανο να παραδοθούν ξανά στη φύση.
Ενδεικτικά, αξίζει να σημειωθεί ότι οι άνθρωποι έχουν εκπέμψει περίπου 2.500 γιγατόνους άνθρακα σε όλη την ιστορία τους κι αυτός έχει καταλήξει σε μεγάλο βαθμό στην ατμόσφαιρα και τους ωκεανούς. Η αποκατάσταση των δασών δεν θα ήταν η χρυσή λύση για την κλιματική κρίση, αλλά θα μπορούσε, θεωρητικά, να κάνει μια ουσιαστική διαφορά.
Η νέα μελέτη έχει προκαλέσει πολύ λιγότερη κριτική από άλλους επιστήμονες. Ωστόσο και πάλι κάποιοι σημειώνουν ότι μπορεί να υπερεκτιμά την απορρόφηση του άνθρακα που μπορεί να προκύψει από την αποκατάσταση των δασών, καθώς συμπεριλαμβάνει περιοχές που δεν είναι γόνιμες ή και δάση τα οποία χρησιμοποιούνται μεθοδικά για να παρέχουν βιώσιμη υλοτομία, λέει ο Μάθιου Φάγκαν του Πανεπιστημίου του Μέριλαντ. Ο ίδιος ανησυχεί ότι αυτές οι υψηλές εκτιμήσεις για το δασικό δυναμικό θα μπορούσαν και πάλι να ενθαρρύνουν την παρερμηνεία και το «πράσινο ξέπλυμα».
«Εκεί πιστεύω ότι εναπόκειται στον Δρ. Κρόουθερ να διευκρινίσει πόσο γρήγορα μπορεί να συμβεί αυτό, ποιοι μπορεί να είναι οι περιορισμοί στη δουλειά τους και να τονιστεί η πιθανότητα ότι ο πραγματικός αριθμός θα είναι πιθανώς πολύ χαμηλότερος. Το ανέφεραν αυτό στο έγγραφό τους, αλλά πρέπει να το τονίσουν πολύ πιο έντονα παραθέτοντας αριθμούς σύντομα», λέει ο Φάγκαν.
Πάντως, ακόμη κι αν τα δάση αποκατασταθούν και διατηρηθούν με τον σωστό τρόπο (αποφεύγοντας τη αποψίλωση των δασών , τις πυρκαγιές ή τις εκτοπίσεις των αυτόχθονων πληθυσμών), τέτοια έργα μπορούν ακόμα να συμβάλουν στο «πράσινο ξέπλυμα» εάν χρησιμοποιηθούν ως δικαιολογία από τις επιχειρήσεις ή τις κυβερνήσεις για να συνεχίσουν να εκπέμπουν άνθρακα στον ίδιο ή περισσότερο βαθμό από αυτό που κάνουν σήμερα.
Πάντως, μια εικόνα αισιοδοξίας δίνουν τα κείμενα στα οποία κατέληξαν και συμφώνησαν στο COP28 καθώς για πρώτη φορά αναφέρονταν στον στόχο της Διακήρυξης της Γλασκώβης για αντιστροφή της απώλειας δασών έως το 2030, καθώς και στην «ανάγκη για ενισχυμένη υποστήριξη και επενδύσεις» για την επίτευξη αυτού του στόχου. Την ίδια στιγμή όμως δεν επιτεύχθηκε συμφωνία για καταμέτρηση των εκπομπών άνθρακα από χώρα σε χώρα.
Αλλά το «πράσινο ξέπλυμα» είναι δύσκολο να σταματήσει. Η Νορβηγία ανακοίνωσε ότι θα δωρίσει 50 εκατομμύρια δολάρια στο Amazon Fund του COP28 για την προστασία του Αμαζονίου. Ταυτόχρονα όμως η χώρα ενέκρινε πρόσφατα 18 δισεκατομμύρια δολάρια σε νέα έργα για εξόρυξη πετρελαίου και φυσικού αερίου.
«Αν κανείς δεν είχε πει ποτέ, “Φυτέψτε ένα τρισεκατομμύριο δέντρα”, νομίζω ότι θα ήμασταν σε πολύ καλύτερη κατάσταση τώρα», λέει ο Κρόουθερ. «Αλλά ίσως να μην υπήρχε τόση συζήτηση και προσοχή στη φύση, ώστε όλοι οι πολύ σημαντικοί επιστήμονες που είναι εδώ να μπορέσουν να το διορθώσουν και να το μετατρέψουν σε κάτι που είναι καλό», κατέληξε ο Κρόουθερ στην ομιλία του στο COP28.
