To κυβερνητικό σχέδιο για να εισέλθουν στην Ελλάδα κορυφαία ξένα πανεπιστήμια ξεδιπλώνεται με το νομοσχέδιο «Ελεύθερο Πανεπιστήμιο» που αναμένεται τις επόμενες ημέρες να πάρει τον δρόμο προς τη Βουλή.
Η βάση του νομοσχεδίου είναι η δημιουργία παραρτημάτων που θα λειτουργούν ως μη κρατικά ΑΕΙ και θα χορηγούν ισότιμα πτυχία με τα δημόσια πανεπιστήμια. Τα µη κρατικά πανεπιστήμια σε πρώτη φάση θα είναι παραρτήµατα ξένων πανεπιστημίων κάνοντας πράξη το άρθρο 28 του Συντάγματος για τις διακρατικές συμφωνίες έως ότου αναθεωρηθεί το άρθρο 16. Η εισαγωγή στα μη Κρατικά Πανεπιστήμια θα γίνεται με τις προϋποθέσεις που θα θέτουν τα ίδια τα εκπαιδευτικά ιδρύματα όπως ακριβώς συμβαίνει στο εξωτερικό. Οι υποψήφιοι θα πρέπει δηλαδή να πληρούν τα κριτήρια που ορίζει κάθε Πανεπιστήμιο. Υπό το πρίσμα αυτό σε σχολές υψηλής ζήτησης –όπως νομικές, ιατρικές και πολυτεχνικές– αναμένεται να εισαχθούν αυστηρά κριτήρια, όπως η υψηλή βαθμολογία σε συγκεκριμένα μαθήματα ή στο απολυτήριο.
Στα μη κρατικά πανεπιστήμια θα καταβάλλονται δίδακτρα, τα οποία θα ορίζονται από το ίδρυμα, ωστόσο στον νόμο θα υπάρχει πρόβλεψη για υποτροφίες ή για κοινωνικά κριτήρια. Πρόβλεψη θα υπάρχει και για την ισοτιμία των πτυχίων, καθώς πέραν των επαγγελματικών δικαιωμάτων, θα παρέχουν και ακαδημαϊκά δικαιώματα, όπως συμβαίνει με τα αντίστοιχα Δημόσια. Η Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης θα είναι η εποπτεύουσα αρχή για την τήρηση και τον έλεγχο της εφαρμογής των κανόνων λειτουργίας τους θα είναι και οι τίτλοι σπουδών μπορούν να αναγνωρίζονται πλήρως από το δημόσιο.
Τα κριτήρια αδειοδότησης και λειτουργίας των Μη Κρατικών Πανεπιστημίων στην Ελλάδα, θα είναι τα αυστηρότερα στην Ευρώπη, όπως είχε δηλώσει πρόσφατα και ο ίδιος ο υπουργός Παιδείας ο οποίος πολλάκις έχει ξεκαθαρίσει ότι «δεν θέλουμε σε καμία των περιπτώσεων να γεμίσουμε πολύ μικρά πανεπιστήμια κολλεγιακού τύπου, τα οποία δεν θα είναι ισάξια των ελληνικών δημόσιων πανεπιστημίων». Πρόθεση της κυβέρνησης είναι να αποκλειστούν οι περιπτώσεις ιδιωτικών φορέων εκπαίδευσης που λειτουργούν κολλέγια στη χώρα μας και στο πλαίσιο αυτό τα πτυχία των μη κρατικών ΑΕΙ που θα ιδρυθούν θα έχουν αυτόματα τόσο ακαδημαϊκή όσο και επαγγελματική αναγνώριση.
Εν τω μεταξύ, σειρά απαντήσεων σε ερωτήματα που μπορεί να προκύπτουν από το νομοσχέδιο για την Παιδεία, το οποίο παρουσίασε ο Κυριάκος Πιερρακάκης στο σημερινό υπουργικό Συμβούλιο, το οποίο ολοκληρώθηκε λίγο μετά τις 2 το μεσημέρι, παρέχει το Υπουργείο Παιδείας. Θέματα που αφορούν το «Ελεύθερο Πανεπιστήμιο», τις αλλαγές στα Δημόσια Πανεπιστήμια και την ιστορική, όπως τη χαρακτήρισε ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, λειτουργία παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων στην Ελλάδα, αναλύονται λεπτομερώς στο ενημερωτικό σημείωμα του υπουργείου.
Αναλυτικά, οι ερωταπαντήσεις για το νομοσχέδιο:
Τι σηματοδοτεί το «Eλεύθερο Πανεπιστήμιο» όπως τιτλοφορείται το σχέδιο νόμου;
Με τον όρο «Ελεύθερο Πανεπιστήμιο» περιγράφεται η διπλή «απελευθέρωση» που επιδιώκουμε για το ελληνικό πανεπιστήμιο: Αφενός, η ενίσχυση και πρόσθετη αυτονομία των δημόσιων ακαδημαϊκών ιδρυμάτων και αφετέρου η αποδέσμευση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης από ένα αναχρονιστικό κρατικό μονοπώλιο.
Τι αλλάζει στο Δημόσιο Πανεπιστήμιο;
Αλλάζουν πάρα πολλά: Από τη διευκόλυνση ενός πανεπιστημίου να ιδρύει νέα τμήματα έως την δημιουργία μηχανισμού χρηματοδότησης καινοτόμων ιδεών. Η δημόσια τριτοβάθμια εκπαίδευση απαλλάσσεται από τη γραφειοκρατία που λειτουργεί ως τροχοπέδη για εκπαιδευτικούς και φοιτητές.
Ποιες παρεμβάσεις θα γίνουν για τη μείωση της γραφειοκρατίας;
Απλουστεύονται όλες οι διαδικασίες που επιβαρύνουν την καθημερινή λειτουργία των ιδρυμάτων. Για παράδειγμα, καταργείται η μέχρι σήμερα απαραίτητη υπογραφή του Υπουργού Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού ακόμη και σε μικρής κλίμακας αναθεωρήσεις των προϋπολογισμών. Επίσης απλοποιούνται οι διαδικασίες όσον αφορά στους Ειδικούς Λογαριασμούς Καινοτομίας και Έρευνας.
Προβλέπονται ψηφιακές δράσεις στα πανεπιστήμια;
Ο στόχος είναι όσο το δυνατόν γρηγορότερα τα Πανεπιστήμιά να είναι πλήρως ψηφιακά σε ό,τι αφορά στη διοικητική τους λειτουργία. Ανάμεσα σε πολλά άλλα, προβλέπεται ο ανασχεδιασμός των διαδικασιών και πλήρης ψηφιοποίηση των ΕΛΚΕ των ΑΕΙ . Επίσης η οργάνωση ψηφιακού συστήματος για την διασύνδεση των Πληροφοριακών Συστημάτων των ΕΛΚΕ με τις ψηφιακές πλατφόρμες αναφορών και πιστοποίησης των δαπανών των διαχειριστικών αρχών ΕΣΠΑ, ΕΛΙΔΕΚ και Ταμείου Ανάκαμψης. Στόχος είναι η απόλυτη διαφάνεια στις δαπάνες.
Θα υπάρξουν αλλαγές στον τρόπο εκλογής των διοικήσεων;
Εισάγονται πρόνοιες ώστε να αποφεύγεται η προσφυγή σε δεύτερη εκλογική διαδικασία. Μία εξ αυτών είναι πως σε περίπτωση αδυναμίας, λόγω ισοψηφίας, των έξι εσωτερικών μελών να εκλέξουν τα πέντε εξωτερικά, η ψήφος του πρώτου σε σειρά εκλογής θα μετράει διπλή.
Τι αλλάζει ως προς τη δυνατότητα και τη διαδικασία ίδρυσης νέων τμημάτων;
Τα Πανεπιστήμια αποκτούν μεγαλύτερη ευελιξία ως προς την ίδρυση, συγχώνευση και κατάργηση τμημάτων με τη σύμφωνη γνώμη της ΕΘΑΑΕ. Τα ΑΕΙ θα εισηγούνται στην ΕΘΑΑΕ, παρουσιάζοντας πλήρη ακαδημαϊκό και επιχειρησιακό φάκελο. Η ΕΘΑΑΕ θα αξιολογεί την πρόταση με κριτήρια ποιότητας και βιωσιμότητας. Το Υπουργείο Παιδείας διατηρεί τον εποπτικό του ρόλο, ωστόσο τα πανεπιστήμια κερδίζουν μεγαλύτερο βαθμό αυτονομίας.
Πώς ενισχύεται η διεθνοποίηση των Πανεπιστημίων;
Περισσότερα από 60 εκατομμύρια ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης θα κατευθυνθούν στην περαιτέρω ενίσχυση της διεθνοποίησης των Πανεπιστημίων.
Στην κατεύθυνση αυτή θεσμοθετούνται:
-Η δυνατότητα των δημοσίων πανεπιστημίων να συνάπτουν συμφωνίες δικαιόχρησης (franchise), επικύρωσης (validation) και πιστοποίησης (accreditation) με αναγνωρισμένα πανεπιστήμια του εξωτερικού.
-Η δημιουργία και χρηματοδότηση κοινών προπτυχιακών και μεταπτυχιακών προγραμμάτων ελληνικών και ξένων πανεπιστημίων.
Η Ελλάδα μπορεί να γίνει πόλος έλξης για χιλιάδες φοιτητές που μπορούν να εγγραφούν στα αγγλόφωνα ή ελληνόγλωσσα προπτυχιακά ή μεταπτυχιακά προγράμματα. Για την προσέλκυσή τους απλουστεύεται το σύστημα χορήγησης άδειας εισόδου και διαμονής.
Η σύμπλευση των ελληνικών ΑΕΙ με καταξιωμένα διεθνή πανεπιστήμια θα αναβαθμίσει το ακαδημαϊκό τους έργο και θα ανοίξει νέους ορίζοντες.
Ποιους αφορά η δημιουργία μηχανισμού χρηματοδότησης νεοφυών επιχειρήσεων στα ΑΕΙ;
Αφορά αποκλειστικά φοιτητές ή ερευνητές. Το κονδύλι που έχει προβλεφθεί αγγίζει τα 50 εκ. ευρώ.
Οι δικαιούχοι ανήκουν σε δύο κατηγορίες:
α) Η 1η αφορά φοιτητικές ομάδες, κατά προτίμηση διατμηματικές ή διαπανεπιστημιακές, που έχουν αναπτύξει μία καινοτόμα επιχειρηματική ιδέα (business concept), και έχουν κάνει τα πρώτα βήματα ελέγχου και έρευνας αγοράς (business validation).
β) Η 2η αφορά μεμονωμένους ερευνητές ή ερευνητικές ομάδες που έρχονται με μία ιδέα για την επιχειρηματική αξιοποίηση ερευνητικών αποτελεσμάτων (research commercialization concept).
Σε τι ωφελούνται οι φοιτητές των δημοσίων πανεπιστημίων από τις αλλαγές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση;
Τα οφέλη είναι πολλαπλά. Πρώτα από όλα οι ακαδημαϊκοί αποδεσμεύονται από τη γραφειοκρατία και μπορούν να αφιερώσουν πλέον το χρόνο τους στη βασική τους προτεραιότητα που είναι η διδασκαλία και η πρόοδος των φοιτητών. Τα κονδύλια για έρευνα και λειτουργία του πανεπιστημίου θα εκταμιεύονται πολύ πιο γρήγορα προς όφελος των φοιτητών. Η διεθνοποίηση των δημοσίων πανεπιστημίων και η όσμωση τους με τα ξένα ακαδημαϊκά ιδρύματα θα ενισχύσει τη θέση τους στον παγκόσμιο εκπαιδευτικό χάρτη.
Θα αυξηθούν οι τακτικές δαπάνες για την τριτοβάθμια εκπαίδευση;
Το δημόσιο πανεπιστήμιο θα ωφεληθεί αθροιστικά με περισσότερο από 1 δισεκατομμύριο ευρώ από τον Τακτικό Προϋπολογισμό , το Ταμείο Ανάκαμψης και το ΕΣΠΑ. Την ίδια ώρα βρίσκονται σε εξέλιξη προγράμματα ύψους περίπου 700 εκατ. ευρώ για κατασκευή και συντήρηση φοιτητικών εστιών.
Ακολουθεί πλήρης ανάλυση των ποσών:
-Η τακτική χρηματοδότηση για το 2024 θα είναι αυξημένη κατά 11 εκατομμύρια ευρώ σε σχέση με φέτος, δηλαδή από τα 116 εκατομμύρια το 2023 θα πάμε στα 127 εκατομμύρια ευρώ. Προβλέπεται, επιπλέον, ένα εκατομμύριο ευρώ για την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών.
-Ο σχεδιασμός του ΥΠΑΙΘΑ προβλέπει μια σειρά από επιπλέον χρηματοδοτικά εργαλεία για τα Πανεπιστήμια.
Ειδικότερα:
• Έκτακτη χρηματοδότηση για το 2023: 16.100.000 ευρώ, αυξημένο σε σύγκριση με το αντίστοιχο κονδύλι του 2022, που (αφαιρουμένου του ενεργειακού σκέλους) ανερχόταν στα 7,5 εκατομμύρια ευρώ. Σημειώνεται ότι η έκτακτη χρηματοδότηση για το 2023 αντιστοιχεί σχεδόν στο σύνολο του ταμειακού αποθέματος του ΥΠΑΙΘΑ.
• Έργο «Πανεπιστήμια Αριστείας»: χρηματοδοτείται από το Ταμείο Ανάκαμψης και θα ανακοινωθεί τις επόμενες ημέρες. Τα 132 εκατομμύρια ευρώ του έργου θα κατανεμηθούν σε όλα τα πανεπιστήμια με κριτήρια που θα διαμορφωθούν σε συνεργασία με την ΕΘΑΑΕ. Πρόκειται ουσιαστικά για έναν «δεύτερο προϋπολογισμό», που θα μπορεί να κατευθυνθεί κυρίως σε ερευνητικό εξοπλισμό, αλλά και σε ένα όσο το δυνατόν ευρύτερο φάσμα δράσεων και έργων.
• Πρόγραμμα «Εμπιστοσύνη στα αστέρια»: έχει εκδοθεί η προδημοσίευση του έργου, που ανέρχεται σε 93 εκατομμύρια ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης για νέους ερευνητές και συμπράξεις ερευνητών από διαφορετικά ΑΕΙ.
• Πρόγραμμα «Συμπράξεις ερευνητικής αριστείας»: από το Ταμείο Ανάκαμψης θα κατευθυνθούν 90.700.000 ευρώ για 70 συνεργατικές δράσεις.
• «Ερευνώ – Καινοτομώ»: για σκοπούς έρευνας και καινοτομίας θα κατευθυνθούν από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Καινοτομίας 182 εκατομμύρια ευρώ + επιπλέον 60 εκατομμύρια ευρώ από το ΕΛΙΔΕΚ (ακόμα υπό διαπραγμάτευση).
• Νέο ερευνητικό πρόγραμμα: συνεργασία με Γενική Γραμματεία Έρευνας και Καινοτομίας για ένα επιπλέον ερευνητικό πρόγραμμα με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ συνολικού ύψους 300 εκατομμυρίων ευρώ.
• Clusters για Competence Centers (Κέντρα Ικανοτήτων)
Τακτικός προϋπολογισμός 2024: 127.030.000,00 € αυξημένος κατά 10.910.000 €
Έκτακτη Χρηματοδότηση 2023: 16.100.000,00 € αυξημένη κατά 8.600.000,00€
Έργα ΤΑΑ (475 εκατ.):
• Πανεπιστήμια Αριστείας: 132 εκατ. για αγορά ερευνητικού εξοπλισμού και ενίσχυση καινοτομικής δραστηριότητας
• Διεθνοποίηση ΑΕΙ: 60 εκατ. για joint Μεταπτυχιακά με ξένα πανεπιστήμια
• Εμπιστοσύνη στα αστέρια: 97 εκατ. (Ερευνητικά έργα σε Μεταδιδακτορικούς φοιτητές και ερευνητές)
• Συμπράξεις Ερευνητικής Αριστείας: 90,7 εκατ. (Συμπράξεις ΑΕΙ με επιχειρήσεις για εκπόνηση Ερευνητικών Έργων)
• Βιομηχανικά Διδακτορικά: 21,5 εκατ.
• Επισκέπτες καθηγητές: 59,7 εκατ.
• e-University – Ψηφιακές υπηρεσίες Ακαδημαϊκών Ιδρυμάτων: 13,5€
Έργα ΕΣΠΑ
Ενταγμένα (193 εκατ.):
• Μονάδες Στρατηγικού Σχεδιασμού Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων και Κέντρα Υποστήριξης της Διδασκαλίας και Μάθησης στα ΑΕΙ – 7 εκατ. €
• Δράσεις Διεθνοποίησης της Ανώτατης Εκπαίδευσης – Υποστήριξη δράσεων Διεθνοποίησης της Ανώτατης Εκπαίδευσης – 11,36 εκατ. €
• Απόκτηση Ακαδημαϊκής Διδακτικής Εμπειρίας σε Νέους Επιστήμονες Κατόχους Διδακτορικού – 25 εκατ. €
• Πρακτική άσκηση Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης – 150 εκατ. €
Υπο-εξειδίκευση (45,9εκ):
• Αναβάθμιση της ποιότητας των ΑΕΙ, για την αποτελεσματικότερη και αποδοτικότερη λειτουργία τους – Υποστήριξη των ΜΟΔΙΠ – 13,5 εκατ. €
• Υποστήριξη Δράσεων Στήριξης της Επιχειρηματικότητας, Καινοτομίας και Ωρίμανσης για την Αξιοποίηση της Ερευνητικής Δραστηριότητας και των Νέων Προϊόντων και Υπηρεσιών που αναπτύσσονται στα Ιδρύματα Ανώτατης Εκπαίδευσης – 15 εκατ. €
• Υποστήριξη της Εθνικής Αρχής Ανώτατης Εκπαίδευσης – Εφαρμογή του Συστήματος Διασφάλισης της Ποιότητας στα ΑΕΙ – 10,9 εκατ. €
• Στέγαση των φοιτητών των ΑΕΙ ΠΑΔΑ, ΕΚΠΑ και Δυτικής Μακεδονίας — 6,5 εκατ. €
Υπό εξειδίκευση στα Περιφερειακά Προγράμματα ΠΕΠ (34,5εκ)
• Υποστήριξη παρεμβάσεων ισότιμης πρόσβασης ΑμεΑ και άλλες ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στην ανώτατη εκπαίδευση — 34,5 εκατ.
Υπό εξειδίκευση στο Πρόγραμμα “Ψηφιακός Μετασχηματισμός (5,9εκ) –
• Ενιαίος Κόμβος Παροχής Ψηφιακών Υπηρεσιών στα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας– 5,9 εκατ. €
ΣΔΙΤ Εστιών
Πανεπιστήμιο Κρήτης – 255 εκατ.
Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο – 105,4 εκατ.
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας – 116 εκατ.
Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας – 87,7 εκατ.
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής – 64,2 εκατ.
Μετσόβιο Πανεπιστήμιο – 40 εκατ.
Επιπλέον αιτήματα για συντήρηση και κατασκευή/ αγορά Εστιών από Ιούλιο του 2023 έως σήμερα από Εθνικούς πόρους:
Πολυτεχνείο Κρήτης: 7,5 εκατ.
Πανεπιστήμιο Πατρών: 4 εκατ.
Πάντειο Πανεπιστήμιο: 12 εκατ.
Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου: 2,5 εκατ.
Αιτήματα για κτηριακά θέματα από Ιούλιο 2023 έως σήμερα από Εθνικούς πόρους
ΔΙΠΑΕ: 7 εκατ.
ΠΑΔΑ: 7,2 εκατ.
Παν.Θεσσαλίας: 1,9 εκατ.
Δημοκρίτειο: 50.000€
ΑΠΘ βιβλιοθήκη: 140.000€
ΕΑΠ μετεγκατάσταση εργαστηρίων: 240.000€
Ποια είναι η νομική λογική της προτεινόμενης ρύθμισης ενόψει των δεδομένων συνταγματικών απαγορεύσεων των παρ. 5 και 8 του άρθρου 16 του Συντάγματος;
Η Σύγχρονη Συνταγματική Προσέγγιση υποδεικνύει ότι το Σύνταγμα δεν μπορεί να είναι ένα απολιθωμένο σύνολο διατάξεων που ερμηνεύονται στατικά μέσα στο χρόνο. Άλλωστε, η τελολογική ερμηνεία του Συντάγματος προκύπτει από σειρά αποφάσεων των Δικαστηρίων μας (όπως λ.χ. η υπ΄αριθ. 2411/2012 απόφαση της Ολομέλειας του ΣτΕ, η οποία έκρινε ως σύμφωνη με το Σύνταγμα την επιβολή διδάκτρων στα μεταπτυχιακά προγράμματα των δημοσίων πανεπιστημίων παρά την πρόβλεψη της παρ. 4 του άρθρου 16 για δωρεάν εκπαίδευση από τα δημόσια εκπαιδευτικά ιδρύματα όλων των βαθμίδων ή η υπ΄αριθ. 705/2010 απόφαση του Διοικητικού Εφετείου Πατρών, η οποία έκρινε ως σύμφωνη με το Σύνταγμα την επιβολή διδάκτρων σε προπτυχιακό επίπεδο από το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο). Με βάση τα παραπάνω μια σύγχρονη και επίκαιρη ανάγνωση του άρθρου 16 του Συντάγματος, υπό το φως του ενωσιακού δικαίου επιτρέπει τη λειτουργία παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων με την εγγύηση και εποπτεία του κράτους. Η ορθότητα δε της προτεινόμενης προσέγγισης προκύπτει από γνωμοδοτήσεις έγκριτων καθηγητών Συνταγματικού Δικαίου (ενδ. Σκουρής/Βενιζέλος, Αλιβιζάτος, Μανιτάκης, Σπυρόπουλος κ.ά.).
Γιατί μπορούν να εγκατασταθούν στην Ελλάδα παραρτήματα ξένων πανεπιστημίων;
Οι απαγορευτικές εκ πρώτης όψεως διατάξεις του Συντάγματος εισάγουν ρητή εξαίρεση από τον γενικό κανόνα της διάταξης του άρθρου 16 παρ.1 Σ., που καθιερώνει «την ελευθερία της τέχνης, της επιστήμης, της έρευνας και της διδασκαλίας». Και ως εξαιρετικές επιβάλλεται να ερμηνεύονται τελολογικά. Οι διατάξεις αυτές που καθιερώνουν το κρατικό μονοπώλιο στην ανώτατη εκπαίδευση αποτελούν παγκόσμιο νομικό κατάλοιπο καθώς σε καμία απολύτως προηγμένη χώρα δεν απαγορεύεται η ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημίων.
Η σωστή ερμηνευτική προσέγγιση των επίμαχων συνταγματικών διατάξεων επιβάλλεται να είναι, κατά πρώτον, εναρμονισμένη με το ενωσιακό δίκαιο και, κατά δεύτερον, τελολογική, να οδηγεί δηλαδή στην παραδοχή ότι η απαγόρευση που προβλέπεται από αυτές αφορά μόνο «τη σύσταση» σχολών από ιδιώτες και όχι την εγκατάσταση παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων άλλης χώρας. Ομοίως νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου πρέπει να είναι σύμφωνα με το Σύνταγμα όσα πανεπιστήμια ιδρύονται αυτοτελώς στην Ελλάδα.
Μια διαφορετική ερμηνεία που θα επεξέτεινε το εύρος της απαγόρευσης και στην εγκατάσταση παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων στην Ελλάδα θα ερχόταν σε ευθεία αντίθεση με τις θεμελιώδεις ελευθερίες της ευρωπαϊκής ένωσης, την ελεύθερη εγκατάσταση και την ελεύθερη παροχή υπηρεσιών, τις διατάξεις του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. (ιδίως του άρθρου 14 «ελευθερία ίδρυσης ακαδημαϊκών ιδρυμάτων») αλλά και διατάξεις διεθνών συμβάσεων, τις οποίες έχει επικυρώσει η Ελλάδα, όπως της Γενικής Συμφωνίας για τις συναλλαγές στον τομέα των υπηρεσιών, που περιλαμβάνεται στο παράρτημα 1 B της Συμφωνίας για την ίδρυση του Παγκοσμίου Οργανισμού Εμπορίου (General Agreement on Trade in Services – εφεξής «GATS»).
Το Σύνταγμα δεν είναι λοιπόν ένα απολιθωμένο σύνολο διατάξεων, η ερμηνεία των οποίων γίνεται με μια στατική προσέγγιση που ίσχυε πριν από 50 σχεδόν χρόνια, τη στιγμή μάλιστα κατά την οποία η ΕΕ προωθεί με ταχύτατους ρυθμούς την οικοδόμηση ενός ενιαίου ακαδημαϊκού χάρτη.
Οι συνταγματικές διατάξεις, όπως αυτές που μας απασχολούν, πρέπει να ερμηνεύονται με το νόημα που αποκτούν κατά τη συνδυαστική εφαρμογή τους με το ενωσιακό δίκαιο και τις διεθνείς συνθήκες τις οποίες έχει επικυρώσει η χώρα μας. Επομένως, καλούμαστε να ερμηνεύσουμε τις εθνικές διατάξεις υπό το πρίσμα του ενωσιακού δικαίου, επιδιώκοντας την εναρμονισμένη με το ενωσιακό δίκαιο ερμηνεία των εθνικών κανόνων.
Θα πρέπει να σημειωθεί ακόμη, ότι η χώρα μας έχει στον πρόσφατο νόμο για την ανώτατη εκπαίδευση (ν.4957/2022) προβλέψει στο άρθρο 6 τη δυνατότητα ίδρυσης στην αλλοδαπή παραρτήματος ελληνικού πανεπιστημίου. Εάν η Ελλάδα επιτρέπει την ίδρυση παραρτημάτων των πανεπιστημίων της στην αλλοδαπή πώς μπορεί να αρνείται κατά παράβαση της αρχής της αμοιβαιότητας την εγκατάσταση στην Ελλάδα αλλοδαπών πανεπιστημιακών ιδρυμάτων;
Γιατί επιλέγετε το μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα των παραρτημάτων;
Οι διαδοχικές προτάσεις συνταγματικής αναθεώρησης του άρθρου 16 της Νέας Δημοκρατίας προέβλεπαν την άρση του κρατικού μονοπωλίου στην ανώτατη εκπαίδευση με την ίδρυση μη κερδοσκοπικών μη κρατικών πανεπιστημίων. Θεωρούμε ότι αυτό το θεμελιώδες βήμα συνιστά μια ασφαλή ερμηνεία του άρθρου 16 υπό το φως του ενωσιακού δικαίου.
Ποια διαδικασία θα πρέπει να ακολουθήσει η χώρα για να επιτραπεί η εγκατάσταση και λειτουργία παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων;
Θα προχωρήσουμε στην ψήφιση νόμου, με τον οποίο θα ρυθμίζεται η εγκατάσταση και λειτουργία αναγνωρισμένων αλλοδαπών ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων . Ο νόμος θα προβλέπει ακόμη, ότι η εγκατάσταση στην επικράτεια της Ελλάδας παραρτήματος πανεπιστημίου άλλης χώρας θα υπόκειται σε ιδρυματική και τμηματική αξιολόγηση καθώς και σε πιστοποίηση των προγραμμάτων σπουδών του. Η πιστοποίηση των παραρτημάτων των αλλοδαπών πανεπιστημίων θα γίνεται από την Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης σύμφωνα με συγκεκριμένες προϋποθέσεις και ποσοτικά και ποιοτικά κριτήρια εναρμονισμένα με τις Αρχές και τις κατευθυντήριες Οδηγίες για τη Διασφάλιση της Ποιότητας στον Ευρωπαϊκό Χώρο Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕSG 2015).
Θα υπάρχουν προϋποθέσεις σύμφωνα με τις οποίες θα γίνεται η εγκατάσταση των παραρτημάτων των ξένων πανεπιστημίων στην Ελλάδα;
Μια σειρά προϋποθέσεων θα ρυθμίζει την αδειοδότηση των παραρτημάτων των ξένων πανεπιστημίων προκειμένου να επιτευχθεί η υψηλότερη δυνατή ποιότητα των παρεχόμενων εκπαιδευτικών υπηρεσιών και η βέλτιστη αντιμετώπιση των εκπαιδευτικών οικονομικών και κοινωνικών αναγκών της χώρας. Η Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΘ.Α.Α.Ε.) θα είναι αρμόδια για τον έλεγχο των προϋποθέσεων εγκατάστασης και αδειοδότησης των ξένων παραρτημάτων, για την αξιολόγηση αυτών και την πιστοποίηση των προγραμμάτων σπουδών τους.
Για την αδειοδότηση παραρτήματος ξένου πανεπιστημίου θα πρέπει να αποτελείται από τον πρώτο χρόνο λειτουργίας από τρεις τουλάχιστον πανεπιστημιακές σχολές.
Επιπροσθέτως το παράρτημα του ξένου πανεπιστημίου θα πρέπει μεταξύ άλλων:
– να είναι αναγνωρισμένο στη χώρα από την οποία προέρχεται, πιστοποιημένο από την αντίστοιχη της ΕΘ.Α.Α.Ε. διαπιστευμένη Αρχή για την παροχή προγραμμάτων ανώτατης εκπαίδευσης και τη χορήγηση τίτλων σπουδών,
– τα επιμέρους προγράμματα σπουδών που οδηγούν στην απονομή τίτλων σπουδών θα πρέπει επίσης να έχουν πιστοποιηθεί από τη διαπιστευμένη Αρχή του κράτους προέλευσης,
– οι τίτλοι σπουδών που θα εκδίδονται στην Ελλάδα θα είναι οι ίδιοι με τους τίτλους σπουδών που θα είχαν χορηγηθεί εάν η εκπαίδευση των φοιτητών είχε πραγματοποιηθεί εξ ολοκλήρου στο κράτος προέλευσης του πανεπιστημίου,
– οι τίτλοι σπουδών που θα εκδίδονται στην Ελλάδα θα προσδίδουν τα ίδια ακαδημαϊκά και επαγγελματικά δικαιώματα με αυτά που ισχύουν στο κράτος προέλευσης,
– τα μέλη του διδακτικού και εκπαιδευτικού προσωπικού του να έχουν διδακτορικό τίτλο ενώ το ειδικό διδακτικό προσωπικό του δεν μπορεί να ξεπερνά σε ποσοστό το 20% του διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού του,
– σε περίπτωση ανάκλησης για οποιοδήποτε λόγο της άδειας του παραρτήματος το μητρικό ίδρυμα θα είναι από κοινού υπεύθυνο με το παράρτημά του για την ολοκλήρωση των σπουδών των φοιτητών του τελευταίου και την απονομή σε αυτών τίτλων σπουδών,
– να διαθέτει άδεια εκπαιδευτηρίου σύμφωνα με τον Κτιριοδομικό Κανονισμό που ισχύει σήμερα, οι δε κτιριακές υποδομές του θα πρέπει να είναι αυτοτελείς, να διαθέτει βιβλιοθήκη, χώρους εργαστηρίων, αίθουσες πολυμέσων, επαρκή υλικοτεχνικό εξοπλισμό κοκ.,
– να διαθέτει οικονομική αξιοπιστία και ευρωστία, η οποία θα προκύπτει και από πενταετή οικονομοτεχνική μελέτη βιωσιμότητας, την οποία θα βεβαιώνει αξιόπιστη ελεγκτική-συμβουλευτική εταιρεία,
– να προσκομίζει εγγυητική επιστολή καλής εκτέλεσης αξιόχρεης τράπεζας ύψους 500.000 ευρώ για κάθε σχολή και να πληρώνει παράβολο ύψους 500.000 ευρώ για τη χορήγηση της άδειας λειτουργίας και εγκατάστασης.
Και τι θα κερδίσει επιτέλους η Ελλάδα από την εγκατάσταση των παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων στο έδαφός της;
Πρώτον, θα προσελκύσει ένα μέρος της υπερχειλίζουσας παγκόσμιας ζήτησης για πανεπιστημιακές σπουδές σε άλλη χώρα από αυτή που κατοικεί ο ενδιαφερόμενος. Προηγμένες χώρες όπως, το Ηνωμένο Βασίλειο, οι ΗΠΑ, η Ολλανδία, ο Καναδάς, η Γερμανία, η Δανία, η Ελβετία, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ισπανία, η Αυστραλία κ.λπ. προσελκύουν εκατοντάδες χιλιάδες αλλοδαπών φοιτητών στα πανεπιστήμιά τους. Πρόκειται για εξαγωγικές χώρες εκπαιδευτικών υπηρεσιών. Τέτοιες στην Ευρώπη είναι ακόμη η Ιρλανδία, η Νορβηγία, η Σουηδία, η Φινλανδία, η Τσεχία, η Εσθονία και η Λετονία και η Κύπρος. Σε όλες αυτές τις χώρες κατευθύνεται η παγκόσμια ζήτηση και ο ανταγωνισμός μεταξύ τους για την προσέλκυση φοιτητών είναι πολύ έντονος. Στον έντονο αυτό ανταγωνιστικό αγώνα έχουν μπει με αξιώσεις η Κίνα και η Ινδία. Στα πανεπιστήμια της Κύπρου φοιτούν 40.000 περίπου ξένοι φοιτητές ενώ ακόμη και στη γειτονική μας Βουλγαρία 15.000 περίπου ξένοι φοιτητές φοιτούν στα πανεπιστήμιά της.
Δεύτερον, θα καλύψει και την μεγάλη διαρκώς αυξανόμενη εγχώρια ζήτηση για πανεπιστημιακές σπουδές. Το έλλειμμα στην αγορά ανώτατης εκπαίδευσης καλύπτεται σε μεγάλο ποσοστό από τα πανεπιστήμια του εξωτερικού ή τα κολέγια. Στην περίπτωση των πανεπιστημίων του εξωτερικού οι επιπτώσεις για την ελληνική οικονομία, το δημογραφικό ζήτημα κ.λπ. είναι προφανείς. Ειδικότερα, σε πανεπιστήμια του εξωτερικού σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία φοιτούν περίπου 40.000 Έλληνες. Το κόστος για το ισοζύγιο πληρωμών της χώρας ανερχόταν περίπου σε 1 δισ. €. Η Ελλάδα των 10 εκ. κατοίκων έχει περισσότερους σε απόλυτο νούμερο και ως ποσοστό του πληθυσμού φοιτητές στο εξωτερικό από την Ισπανία (35.348) των 46 εκ κατοίκων, το Ηνωμένο Βασίλειο (33.109) των 66 εκ. κατοίκων, την Αυστρία (17.501) των 9 εκ. κατοίκων ή την Πορτογαλία (12.951) των 10 εκ. κατοίκων.
Εκτός από τις άμεσες αρνητικές επιπτώσεις στην ελληνική οικονομία και στον προϋπολογισμό των οικογενειών των φοιτητών, η κατάσταση αυτή επηρεάζει αρνητικά και την καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων της χώρας. Στο μέτρο δηλαδή που οι απόφοιτοι των ξένων πανεπιστημίων παραμείνουν στο εξωτερικό η επένδυση σε ανθρώπινο κεφάλαιο, καινούργιες γνώσεις, ιδέες, τεχνολογίες θα παραμείνουν στις χώρες υποδοχής και δεν θα επιστρέψουν στην Ελλάδα.
Άλλες θετικές επιπτώσεις για τη χώρα θα υπάρξουν;
Είναι σίγουρο. Οι χώρες που μέχρι σήμερα έχουν αντιληφθεί τη σημασία της διεύρυνσης των διεθνών αγορών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, της εξαγωγής υπηρεσιών πανεπιστημιακής εκπαίδευσης και την ενισχύουν, βελτιώνουν συνεχώς τους δείκτες της οικονομικής τους ανάπτυξης.
Τα άμεσα και ορατά οφέλη για την οικονομία των χωρών αυτών προέρχεται κυρίως:
α) από τις δαπάνες διαβίωσης των ξένων φοιτητών στη χώρα υποδοχής.
β) από τη δημιουργία χιλιάδων νέων θέσεων εργασίας, εκπαιδευτικού και διοικητικού προσωπικού, αλλά και πολλών ακόμη συναφών επιστημονικού-ερευνητικού χαρακτήρα επαγγελμάτων.
γ) από την ανάπτυξη της αγοράς ακινήτων και συνακόλουθα της κατασκευαστικής αγοράς.
δ) από τον εκπαιδευτικό τουρισμό των ίδιων των φοιτητών, καθώς και συγγενών και φίλων τους, που συνοδεύει σχεδόν πάντοτε την εξαγωγή υπηρεσιών πανεπιστημιακής εκπαίδευσης
ε) από τους φόρους που επιβάλλουν τα κράτη αυτά στο παραγόμενο εισόδημα και στις πάσης φύσεως συναφείς συναλλαγές.
στ.) από την ανάσχεση σε μεγάλο βαθμό της τάσης εκπατρισμού των δικών τους νέων για προπτυχιακές ή μεταπτυχιακές σπουδές σε πανεπιστήμια του εξωτερικού με άμεσες επιπτώσεις στο ισοζύγιο πληρωμών τους.
ζ) από τις επενδύσεις στην εκπαίδευση και στην έρευνα, οι οποίες σε πολλές χώρες συναγωνίζονται ή και ξεπερνούν τις επενδύσεις στη βιομηχανία, στις νέες τεχνολογίες, στην ενέργεια, στον τουρισμό κ.λπ.
η) από τον επαναπατρισμό Ελλήνων ακαδημαϊκών και επιστημόνων που θα έχουν την ευκαιρία να εργαστούν σε αξιοπρεπές πανεπιστημιακό περιβάλλον στη χώρα τους.
Μήπως όμως τα ξένα πανεπιστήμια οδηγήσουν σε υποβάθμιση τα δημόσια πανεπιστήμια της Ελλάδας;
Αντιθέτως, τα δημόσια πανεπιστήμια της Ελλάδας μόνο να κερδίσουν μπορούν. Το «επιχείρημα», ότι η λειτουργία μη κρατικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα μπορεί μεν να οδηγήσει σε οικονομική ανάπτυξη, σε σημαντική ανάσχεση του ρεύματος εξόδου Ελλήνων σε πανεπιστήμια του εξωτερικού και να καταστήσει την Ελλάδα διεθνή εκπαιδευτικό προορισμό αλλά θα υποβαθμίσει τα δημόσια πανεπιστήμια της Ελλάδας δεν ευσταθεί και δεν έχει συμβεί σε κανένα άλλο κράτος του κόσμου. Παντού η συνύπαρξη δημόσιων και μη κρατικών πανεπιστημίων ωφελεί και τα δημόσια και αμβλύνει σημαντικά τις ανισότητες και ενισχύει τον ανταγωνισμό. Σε πολλές χώρες άλλωστε η ίδρυση ή η περαιτέρω ανάπτυξη μη κρατικών πανεπιστημίων συνετέλεσε σημαντικά στην αύξηση τόσο της πρόσβασης των παιδιών των ασθενέστερων οικονομικά οικογενειών στην ανώτατη εκπαίδευση όσο και της κοινωνικής κινητικότητας.
Το κολέγια που λειτουργούν σήμερα στην χώρα θίγονται από την εξέλιξη αυτή;
Τα κολέγια, είναι εκπαιδευτικοί φορείς μη τυπικής μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Λειτουργούν στην Ελλάδα βάσει συμφωνιών πιστοποίησης, επικύρωσης ή δικαιόχρησης που έχουν συνάψει με πανεπιστήμια του εξωτερικού. Οι τίτλοι σπουδών των συνεργαζόμενων ξένων πανεπιστημίων που χορηγούν τα κολέγια οδηγούν στην αναγνώριση μόνο επαγγελματικής ισοδυναμίας με τα πτυχία των ελληνικών πανεπιστημίων.
Στα κολέγια που συνεργάζονται με ξένα πανεπιστήμια και παρέχουν πτυχία που αναγνωρίζονται από το νόμο και οδηγούν σε επαγγελματική αναγνώριση έχει διοχετευτεί όλα αυτά τα χρόνια ένα σημαντικό μέρος της ζήτησης για σπουδές ανώτατης εκπαίδευσης. Σ΄αυτά φοιτούν σήμερα χιλιάδες Έλληνες σπουδαστές, οι οποίοι επιλέγουν ένα διαρκώς αυξανόμενο αριθμό ειδικοτήτων. Το καθεστώς λειτουργίας των κολεγίων δεν μεταβάλλεται από την εισαγωγή του νέου θεσμικού πλαισίου, ούτε αποκλείεται κανένας υπό την προϋπόθεση ότι θα πληροί τις προϋποθέσεις που θα ισχύουν για τα μη κερδοσκοπικά παραρτήματα των ξένων πανεπιστημίων.
