Του Βασίλη Βρανά*
Τόνοι μελάνι έχουν χυθεί τις τελευταίες ώρες, μετά την ανακοίνωση ότι ο Ντόναλντ Τραμπ είναι ο επόμενος πρόεδρος των ΗΠΑ. Κάθε ανάλυση προσφέρει είτε μία επικοινωνιακή προσέγγιση στο τι τον οδήγησε στην νίκη είτε μία ανάλυση κοινωνιολογικού χαρακτήρα για το σκεπτικό του αμερικανικού εκλογικού σώματος. Υπάρχει και μία τρίτη ανάλυση όμως που εδράζεται στην γνώση του ιστορικού προτσές.
Ήδη από την εποχή του Αριστοτέλη είναι γνωστός τόσο ο κύκλος των πολιτευμάτων, ολιγαρχία, αριστοκρατία, δημοκρατία κλπ όσο και η αέναη αυτού ύπαρξη έως και αναγκαιότητα θα μπορούσαμε να πούμε. Η άποψη αυτή του αρχαίου Έλληνα φιλοσόφου ταξίδεψε και ταξιδεύει ανά τους αιώνες και δεν θα μπορούσε να είχε διαφύγει της προσοχή του μεγάλου Ιταλού πολιτικού και φιλοσόφου, Νικολό Μακιαβέλι. Ο Μακιαβέλι αποδέχτηκε την ύπαρξη του κύκλου ζωής των πολιτευμάτων και τον αιτιολόγησε ως απόρροια της διαφθοράς. Με άλλα λόγια, φτάνει μία στιγμή στον χρόνο όπου η μη εφαρμογή των νόμων οδηγεί στην ασυδοσία, στην διαφθορά και τελικά στην μη βιωσιμότητα του υπαρκτού πολιτικού συστήματος.
Μεταξύ άλλων χαρακτηριστικών, ο πολιτικός ηγέτης οφείλει, κατά τον Μακιαβέλι, να έχει την αξιοσύνη εκείνη που θα του επιτρέψει να δει μπροστά και να ερμηνεύσει τους καιρούς, ώστε να επιτύχει την «χειραγώγηση» του πολιτικού μέλλοντος. Στο ιδανικό σενάριο ο πολιτικός έχει την πρόθεση να το επιτύχει αυτό ώστε να υπηρετήσει την κρατική σκοπιμότητα, το όφελος τους κράτους με άλλα λόγια, ενώ στο ρεαλιστικό σενάριο (το οποίο ο Ιταλός φιλόσοφος δεν προκρίνει) το κάνει για να επιτύχει την ατομική του φιλοδοξία.
Ο Τραμπ παρουσίασε αυτό το στοιχείο αξιοσύνης, δηλαδή μπόρεσε να δει μπροστά και να «χειραγωγήσει» το λαϊκό αίσθημα. Αντιλήφθηκε νωρίς ότι αφενός υπάρχει μεγάλο αίσθημα δυσαρέσκειας στους πολίτες από την παρούσα (οικονομική κατά κύριο λόγο) συγκυρία και αφετέρου υπάρχει μία ευρωπαϊκή και αμερικανική στροφή σε αυτό που λέμε πόλη – κράτος, υπό την σύγχρονη ερμηνεία του. Δηλαδή της στροφής στο εσωτερικό της χώρας, με έμφαση στο ζήτημα της πολιτισμικής κληρονομιάς, του αυστηρού ελέγχου των συνόρων, της ξενοφοβίας και γενικώς οτιδήποτε μπορεί να αλλοιώσει την «φυλή».
Συμπερασματικά, ο Τραμπ και το επιτελείο του κατάφεραν να πιάσουν τον παλμό της κοινωνίας, που με μία λέξη, όσο και αν φοβάται να την πει κανείς, είναι ο Εθνικισμός. Δεν είναι τυχαίο ότι ακόμα και στην Ευρώπη η ακροδεξιά κερδίζει έδαφος. Ακόμα και στην Ελλάδα μπορεί κανείς εύκολα να εντοπίσει την στροφή αυτή που είναι απόγονος της οικονομικής κρίσης και του φόβου μπροστά στην λεγόμενη παγκοσμιοποίηση.
Υπό μία μακιαβελική ανάγνωση της εκλογικής νίκης του Ντόναλντ Τραμπ λοιπόν, θα λέγαμε ότι μέρος της επιτυχίας του βασίζεται στο γεγονός, ότι συνειδητά ή ασυνείδητα το επιτελείο του κατασκεύασε έναν υποψήφιο όπως τον θέλουν κατά βάθος οι πολίτες, ανεξάρτητα τι δηλώνουν στις ερωτήσεις των δημοσκόπων. Η Κλίντον στα μάτια τους εκπροσωπούσε το παλιό, το γνώριμο θα λέγαμε, από το οποίο δεν είχαν τίποτα διαφορετικό να περιμένουν. Δεν είναι θέμα εν προκειμένω ποιος είναι καταλληλότερος για πρόεδρος, αλλά ποιος έχει την αξιοσύνη να δει στις ψυχές των ψηφοφόρων και να τους προσφέρει αυτό που θέλουν να ακούσουν, με τον τρόπο που θέλουν να το ακούσουν, αλλά και την κατάλληλη χρονική στιγμή που ολοκληρώνεται το ιστορικό προτσές του «παλιού» και γνώριμου.
Δυστυχώς η συνταγή του ψευτοπατριώτη, του δήθεν λάτρη της παράδοσης και του κάλπικου θεματοφύλακα της καθαρότητας της «φυλής» πουλάει σε παγκόσμιο επίπεδο και οδηγεί εκατομμύρια πολιτών στην αναζήτηση προφητών που κάνουν θαύματα. Η συνταγή απλή: εμπορεύεσαι πατριωτισμό, υιοθετείς επιθετική ρητορική και δίνεις έμφαση στο γεγονός ότι δεν είσαι παιδί του σωλήνα, αλλά αυτοδημιούργητος και επιτυχημένος, άρα αυτοδίκαια και «ικανός» να ηγηθείς.
Είναι άραγε μονόδρομος η άνοδος τέτοιων ανθρώπων στην εξουσία και ως πότε θα μπορούν να «χειραγωγούν» την κοινή γνώμη; Πολύ φοβάμαι, ότι το δικό τους ιστορικό προτσές είναι μόλις στην αρχή.
* Υπ. Διδάκτωρ Πολιτικής Φιλοσοφίας (ΕΚΠΑ)
Πηγή: apopseis.gr
