Η Χίος ήταν το καύχημα και η κόρη οφθαλμού δύο Αυτοκρατοριών. Του Βυζαντίου και της Γένοβας.
Και οι δύο άφησαν στο νησί μνημεία μοναδικά σε παγκόσμιο επίπεδο. Γνωστότερο ίσως είναι η Νέα Μονή, με τα μοναδικά ψηφιδωτά. Από τα κορυφαία βυζαντινά μνημεία της Ελλάδας, ενταγμένο στον κατάλογο της UNESCO.
Η Νέα Μονή (11ος αιώνας)
Η Χίος ήταν από τα σημαντικότερα πνευματικά και καλλιτεχνικά κέντρα του Βυζαντίου. Εξάλλου, η Νέα Μονή ήταν αυτοκρατορικό ίδρυμα.
Η εκκλησία των Αγίων Αποστόλων στο Πυργί (14ος αιώνας)
Παρ’όλα αυτά, το 1346, το Βυζάντιο ζούσε πλέον με τη θανάσιμη αγωνία των Τούρκων. Και ο Αυτοκράτορας είχε ανάγκη από συμμάχους.
Η Γένοβα, αναδυόμενη ναυτική δύναμη, του πρόσφερε την πολυπόθητη βοήθεια.
Αλλά το αντάλλαγμα ήταν ακριβό: η Χίος.
Αργότερα, η Γένοβα κατέλαβε και τα υπόλοιπα νησιά του βορείου Αγαίου. Έτσι, η Χίος έγινε το κέντρο της αποικιακής της αυτοκρατορίας.
Η εξουσία της Γένοβας στη Χίο κράτησε 220 χρόνια. Μέχρι το 1566, που την κατέλαβαν οι Τούρκοι.
Αυτά τα 220 χρόνια άφησαν ανεξίτηλη σφραγίδα στο νησί.
Αλλά επειδή η σφραγίδα μπήκε πάνω σε μια μεγάλη βυζαντινή παράδοση, το αποτέλεσμα ήταν ένα κράμα μοναδικό στον κόσμο. Ένα κράμα που φαίνεται κυρίως στα χωριά.
Γιατί η πόλη, μαζί με όλη την κεντρική Χίο, ισοπεδώθηκε το 1881 από σεισμό. Λέγεται ότι αυτός ο σεισμός ήταν ο πιο πολύνεκρος της ελληνικής ιστορίας.
Είχα να πάω στη Χίο από παιδί. Επειδή, λοιπόν, είναι τόσο πλούσια σε μνημεία, αποφάσισα να κάνω μια επίσκεψη-χτένισμα. Να μην αφήσω τίποτε.
Πράγμα που αποδείχτηκε ουτοπία. Για να γίνει πραγματικά, έπρεπε να καθίσω εκεί τουλάχιστον ένα μήνα. Και πάλι, για να τα δω όλα στα πεταχτά.
Παρ’όλα αυτά, κατάφερα να πάω σε πολλά μέρη που δεν πατάει επισκέπτης.
Όπως στη Βέσσα, με τους παππούδες και τη γάτα. Και στην Καλαμωτή. Και στους Ολύμπους.
Σ’αυτά τα τρία θα εστιάσω. Τα τουριστικά μέρη δεν έχουν ανάγκη. Οπότε θα τα αφήσω για άλλη φορά. Γιατί είναι αδύνατον να χωρέσουν σε ένα άρθρο όσα είδα σε μια εβδομάδα ασταμάτητης μετακίνησης.
Φανταστείτε να είχα πάει και παντού.
Πρώτος σταθμός των παραγνωρισμένων χωριών, οι Ολύμποι.
Αν και είναι ανάμεσα στα δύο πιο τουριστικά χωριά, το Πυργί και τα Μεστά, η διαφορά είναι αισθητή.
Μεστά. Το Βυζάντιο με τη Γένοβα ενώθηκαν κι έδωσαν αυτό το μοναδικό κράμα.
Στα δύο πρώτα, το λεωφορείο φτάνει γεμάτο από τη Χώρα και αδειάζει.
Χωρίς να υπολογίσουμε τα τουριστικά λεωφορεία με τα πλήθη των Τούρκων. Οι Τούρκοι κάνουν τη διαδρομή Σμύρνη-Χίος, λες και είναι Αθήνα-Πειραιάς. Αλλά το ίδιο και οι Χιώτες, όπως διαπίστωσα.
Περάσαμε το Πυργί κι αφήσαμε σχεδόν όλους τους επιβάτες. Και συνεχίσαμε για τα Μεστά, για να ξαναγεμίσουμε.
Στο ενδιάμεσο περάσαμε από τους Ολύμπους. Και κατέβηκε ένα άτομο. Εγώ.
Μπήκα στο χωριό, το οποίο είχα να δω 32 χρόνια. Δεν είδα καμία διαφορά.
Αλλά εδώ δεν θα έβλεπαν καμία (σχεδόν) διαφορά οι Γενοβέζοι, αν έρχονταν από το παρελθόν.
Ακόμη και στα Μεστά, που είναι το πιο καλοδιατηρημένο μεσαιωνικό χωριό, τα πλήθη των τουριστών χαλάνε την ψευδαίσθηση ότι βρίσκεσαι στο Μεσαίωνα. Εδώ όμως… Ακόμη και η σιδερένια πόρτα που σφράγιζε το χωριό τη νύχτα, υπάρχει ακόμη. Μόνο εδώ.
Και στους Ολύμπους υπάρχουν τα περίφημα ξυστά. Αλλά αυτά θα τα πούμε προσεχώς, με το Πυργί.
Στα μεσαιωνικά χωριά σχεδόν δεν υπάρχει γωνιά χωρίς εκκλησία.
Τα μεσαιωνικά χωριά είναι πυκνοκατοικημένα. Μπροστά βλέπετε μικρούς τετράποδους Ολυμπούσηδες. Στο βάθος, στα σκοτεινά, είναι και δύο ακόμη, ψηλοί, με τεράστια αυτιά. Ειδικά από τους πρώτους, βράζει ο τόπος.
Τα χωριά ήταν στριμωγμένα μέσα στα τείχη και υπήρχε έλλειψη χώρου. Έτσι, έχτιζαν δωμάτια πάνω από τον δρόμο. Από κάτω δημιουργήθηκαν τα διαβατικά.
Οι Ολύμποι είναι αρκετά μικρότερο χωριό και το βλέπεις γρήγορα. Εξάλλου, έχει λίγα δρομάκια. Κι όλα καταλήγουν στο κέντρο, στην πλατεία.
Στην πλατεία των Ολύμπων
Εδώ βρίσκεται ο οχυρωματικός πύργος.
Ο οχυρωματικός πύργος στο κέντρο των Ολύμπων.
Όλα τα μεσαιωνικά χωριά της Χίου, όπως κι οι περισσότεροι μεσαιωνικοί οικισμοί, ήταν περιτειχισμένα. Στο κέντρο είχαν κι ένα μεγάλο πύργο.
Αν οι εχθροί κατάφερναν να περάσουν το τείχος, οι κάτοικοι θα έμπαιναν μέσα στον πύργο. Δεν έχει αναφερθεί όμως να χρειάστηκε ποτέ. Η Χίος είχε μεγάλο πληθυσμό και δεν ήταν εύκολος στόχος.
Τα τείχη πάντως δεν ήταν άχρηστα. Τουλάχιστον όχι για τους Γενοβέζους.
Γιατί έτσι έλεγχαν το εμπόριο της μαστίχας. Αυτής της μαγικής ουσίας που έκανε τη Χίο το πλουσιότερο νησί του Αιγαίου και ξακουστή στα πέρατα του κόσμου. Σε εποχές που δεν υπήρχαν τεχνητές αρωματικές ύλες, η μαστίχα ήταν περιζήτητη σαν χρυσάφι…
Η σιδερένια πόρτα που έκλεινε τα τείχη των Ολύμπων. Έτσι η μαστίχα δεν περνούσε αφορολόγητη. Μην βάζουμε όμως ιδέες…
Οι πύργοι, βέβαια, αργότερα αχρηστεύτηκαν. Αλλού ερειπώθηκαν, όπως στο Πυργί. Αλλού γκρεμίστηκαν, όπως στα Μεστά. Εκεί, στη θέση του πύργου χτίστηκε ο Μεγάλος Ταξιάρχης, η μεγαλύτερη εκκλησία της Χίου.
Στους Ολύμπους, το ισόγειο χωρίστηκε σε δύο καφενεία. Ιδανικό μέρος για να καθίσει κανείς μετά από την περιήγηση στο χωριό. Ειδικά αν φωτογραφίζει κάθε τι ενδιαφέρον, όπως εγώ.
Τελειώνοντας με τους Ολύμπους, πήγα πάλι στη στάση. Κανείς άλλος. Θα περάσει το λεωφορείο από δω γυρνώντας από τα Μεστά στη Χώρα; Ή θα προσπεράσει την παράκαμψη και θα πάει κατευθείαν στο Πυργί;
Τελικά ευτυχώς ήρθε. Πρέπει να σημειώσω ότι το ΚΤΕΛ Χίου είναι από τα καλύτερα οργανωμένα. Και με τους πιο ευγενικούς υπαλλήλους που έχω συναντήσει ποτέ.
Και γύρισα στη Χώρα.
Και άλλη μέρα πήγα στην Καλαμωτή. Με τις ίδιες συνθήκες. Μόνος κατέβηκα, (σχεδόν) μόνος ανέβηκα στο λεωφορείο.
Εδώ βρήκα εικόνα ερήμωσης. Πολλά γκρεμισμένα σπίτια. Αλλά και γι’ αυτό το χωριό παρουσιάζει μια πολύ αυθεντική εικόνα. Καμιά αταίριαστη επέμβαση εκσυγχρονισμού.
Και στην Καλαμωτή διαβατικά
Η Πλάτσα (πλατεία) της Καλαμωτής
Καλαμωτή
Και στη Βέσσα, τα ίδια. Μόνος κατέβηκα, μόνος ανέβηκα. Κι η στάση ήταν στην ερημιά, έξω από το χωριό. Και πάλι αναρωτιόμουν: Θα εμφανιστεί λεωφορείο;
Κι εδώ οι ίδιες εικόνες. Εγκατάλειψη, αλλά και αχάλαστες εικόνες 700 χρόνων.
Τα ξύλινα σαχνισιά (κλειστοί εξώστες) προστέθηκαν κατά την Τουρκοκρατία
Η εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου
Η Χίος φημίζεται και για τις βοτσαλωτές αυλές.
Και στη Βέσσα υπάρχει πλήθος από διαβατικά
Μέσα σ’όλα αυτά, έκανα και μια οργανωμένη εκδρομή. Κι αυτή με το εξαιρετικό ΚΤΕΛ Χίου. Μας πήγαν στη Νέα Μονή, στα Αυγώνυμα και στον Ανάβατο.
Ο Ανάβατος είναι ένας ακόμη οχυρωμένος οικισμός της Χίου.
Με μια διαφορά. Εδώ δεν υπάρχει ψυχή. Γι’αυτό και λέγεται και Μυστράς του Αιγαίου.
Το καλό είναι ότι δεν υπάρχει η παραμικρή σύγχρονη παραφωνία.
Από την άλλη, εδώ φαίνεται πόσο εντυπωσιακή είναι η ιστορική συνέχεια στα άλλα μεσαιωνικά χωριά, που κατοικούνται συνεχώς τόσους αιώνες.
Ο Ανάβατος μόλις που διακρίνεται από το βουνό, γιατί χτίστηκε από την ίδια πέτρα.
Ο Ανάβατος χτίστηκε από τους Βυζαντινούς για να κατοπτεύει τις δυτικές ακτές της Χίου. Οι Γενοβέζοι τον μεγάλωσαν. Καταστράφηκε το 1822, με τη σφαγή. Ο σεισμός του 1881 του έδωσε το τελειωτικό χτύπημα και εγκαταλείφθηκε.
Κι έμεινε έρημος να αγναντεύει το Αιγαίο, προς τη Δύση.
Πηγή: culturehikes.com
