Ένα από τα πιο ύπουλα όπλα που χρησιμοποιήθηκαν ποτέ σε πολεμική σύρραξη
Όταν στις αρχές της δεκαετίας του ’60 οι ΗΠΑ αποφάσισαν να εμπλακούν δυναμικά στον εμφύλιο πόλεμο του Βιετνάμ, δεν υπήρχε καν ως πιθανό σενάριο αυτό που τελικά συνέβη ύστερα από 10 και πλέον χρόνια εχθροπραξιών. Την ταπεινωτική ήττα δηλαδή, παρά τη θυσία περίπου 60.000 Αμερικανών και τη δαπάνη άνω των 150 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Η αρχική υπόθεση ήταν ότι η κομμουνιστική απειλή των Βιετκόνγκ θα σβήσει γρήγορα. Και όταν άρχισε να γίνεται σαφές ότι το σχέδιο της προέλασης βασιζόταν σε μια ψευδαίσθηση, επιστρατεύτηκε κάθε είδους όπλο, συμβατικό ή μη, στην προσπάθεια να αλλάξει η ροή του πολέμου.
Ένα απ’ αυτά τα όπλα ήταν οι βόμβες Ναπάλμ, που για πρώτη φορά είχαν δοκιμαστεί στον Ελληνικό Εμφύλιο. Ένα πολύ πιο ύπουλο, αν και πολύ λιγότερο γνωστό ήταν ο επονομαζόμενος Πορτοκαλί Παράγοντας. Επρόκειτο για την αιχμή του δόρατος στην Επιχείρηση «Ranch Hand», που συνιστά ένα από τα μεγαλύτερα, νοσηρότερα και πιο διαρκή εγκλήματα των ΗΠΑ κατά της ανθρωπότητας.
Κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Βιετνάμ, οι Αμερικανοί ψέκασαν την ύπαιθρο της χώρας με 73 εκατομμύρια λίτρα διαφόρων δηλητηρίων για να αφανίσουν την πυκνή βλάστηση της ζούγκλας στην οποία έβρισκαν καταφύγιο και τροφή οι Βιετκόνγκ. Από το 1962 έως το 1971 δεκάδες στρατιωτικά ελικόπτερα «Χιούι» και μεταγωγικά αεροπλάνα C-123 σάρωσαν με φυτοκτόνα χημικά και αποφυλλωτικές τοξικές ουσίες τις δασώδεις εκτάσεις για να ξετρυπώσουν τους αντάρτες από τα λαγούμια τους. Αρχικά ο αμερικανικός στρατός επικεντρώθηκε στα πυκνά δάση, γρήγορα όμως οι αεροψεκασμοί επεκτάθηκαν και σε αγροτικές περιοχές.
Από αυτά τα 73 εκατομμύρια λίτρα, παραπάνω από τα μισά ήταν το δηλητήριο Πορτοκαλί Παράγοντας, ένα εξαιρετικά τοξικό και θανατηφόρο «κοκτέιλ» που περιέχει διοξίνη. Η ονομασία του οφείλεται στις πορτοκαλί ρίγες των βαρελιών των 200 λίτρων μέσα στα οποία μεταφερόταν. Το δηλητήριο είχε κατασκευαστεί έτσι ώστε να επιφέρει μακροχρόνιες συνέπειες και αποτέλεσμα αυτού είναι οι υγειονομικές, οικολογικές και οικονομικές επιπτώσεις να παραμένουν αισθητές έως σήμερα.
Ο επί σχεδόν μία δεκαετία χημικός πόλεμος των ΗΠΑ εναντίον της φύσης και του βιετναμέζικου πληθυσμού εξέθεσε περίπου 2,4 έως 4,8 εκατομμύρια ανθρώπους στον Πορτοκαλί Παράγοντα, που σχεδόν μισό αιώνα μετά εξακολουθεί να ευθύνεται για τερατογενέσεις.
Η διασπορά του Πορτοκαλί Παράγοντα σχεδόν σε όλη την επικράτεια της χώρας δηλητηρίασε το έδαφος, τα συστήματα των ποταμών, τις λίμνες και τους ορυζώνες, επιτρέποντας την εισβολή της τοξικής χημικής ουσίας στην τροφική αλυσίδα. Το 1965 το 42% των ψεκασμών στόχευε αποκλειστικά σε καλλιεργήσιμη γη. Η διοξίνη έπεφτε στο χώμα και από εκεί περνούσε στο νερό. Μόνο στις περιοχές του Νότιου Βιετνάμ (συμμάχου των Αμερικάνων υποτίθεται) καταστράφηκαν 100 εκατομμύρια στρέμματα γης, με αποτέλεσμα τεράστιες μάζες αγροτικού πληθυσμού να καταφύγουν στις πόλεις για να σωθούν (και να στεγάζονται υπό άθλιες συνθήκες σε παραγκούπολεις). Στις περιοχές που ψεκάστηκαν πολλές φορές από τους Αμερικανούς το έδαφος και το νερό παραμένουν έως και σήμερα μολυσμένα.
Οι ΗΠΑ δεν δηλητηρίασαν μόνο τους εχθρούς τους, αλλά (φυσικά τους συμμάχους τους Νοτιοβιετναμέζους) και τους Αμερικανούς στρατιώτες, που είχαν τότε πλήρη άγνοια του εν λόγω κινδύνου. Οι φαντάροι χρησιμοποιούσαν τα άδεια από το δηλητήριο βαρέλια ως ντουζιέρες για να αποθηκεύσουν τρόφιμα ή μετατρέποντάς τα σε σχάρες για μπάρμπεκιου. Πολλοί από τους Αμερικανούς βετεράνους άρχισαν να αποκτούν μια σειρά από προβλήματα υγείας επιστρέφοντας στην πατρίδα. Κάποιοι διαγνώστηκαν με δερματοπάθειες, άλλοι με διάφορες μορφές καρκίνου, κυρίως των πνευμόνων, ενώ σε άλλους εμφανίστηκαν γενετικές ανωμαλίες στα παιδιά τους. Πολλοί από αυτούς έλαβαν αργότερα αποζημιώσεις από το κράτος για τις ασθένειες που σχετίζονταν με την έκθεση τους στις τοξικές ουσίες που χρησιμοποιήθηκαν ατά τη διάρκεια του «Ranch hand». Ακόμα περισσότεροι ήταν όμως αυτοί – κυρίως μέλη του προσωπικού των αεροπλάνων που μετέφεραν τα βαρέλια με τον Πορτοκαλί Παράγοντα και αργότερα εγκληματικά χρησιμοποιήθηκαν σε αποστολές φορτίων στις ΗΠΑ – που παρουσίασαν ανάλογα προβλήματα υγείας και δεν αποζημιώθηκαν ποτέ.
Σε αντίθεση με τον επώδυνο θάνατο, από εγκαύματα η ασφυξία, που επέφεραν οι βόμβες Ναπάλμ, η έκθεση στον Πορτοκαλί Παράγοντα δεν επηρέαζε άμεσα τα θύματά του.
Στην πρώτη γενιά, οι επιπτώσεις ήταν κυρίως ορατές στα υψηλά ποσοστά διαφόρων μορφών καρκίνου, τόσο στους κατοίκους του Βιετνάμ, όσο και μεταξύ των Αμερικανών στρατιωτών. Ωστόσο οι καταστροφικές συνέπειες διαιωνίζονται έως σήμερα, καθώς οι επιπτώσεις της χημικής ουσίας μεταφέρονται από τη μία γενιά στην άλλη. Θεωρείται υπεύθυνη για το θάνατο και τον ακρωτηριασμό 400.000 ανθρώπων κατά τη διάρκεια του πολέμου, ενώ στη δράση της αποδίδει η κυβέρνηση του Ανόι 500.000 περιπτώσεις παιδιών που γεννήθηκαν με δυσμορφίες. Συνολικά, το Βιετνάμ υπολογίζει σε τέσσερα εκατομμύρια τους πολίτες του που πάσχουν από ασθένειες , οι οποίες σχετίζονται με το πρόγραμμα «Ranch Hand», αξιώνοντας αποζημιώσεις από την αμερικανική κυβέρνηση.
Προφανώς οι ΗΠΑ δεν έχουν πληρώσει ούτε σεντ, διότι ούτε πρόθεση να ξηλωθούν έχουν, ούτε να δημιουργήσουν δεδικασμένο. Το ζήτημα των καταστροφικών υγειονομικών επιπτώσεων εξακολουθεί να αποτελεί θέμα αντιπαράθεσης ανάμεσα στις δύο χώρες, που κατά τα άλλα έχουν αποκαταστήσει σε πολύ μεγάλο βαθμό τις σχέσεις τους.
Για να χρυσώσει το χάπι, το 2012 η αμερικανική κυβέρνηση εκπόνησε ένα πρόγραμμα καθαρισμού – κόστους 41 εκατομμυρίων δολαρίων – που είχε στόχο να περιορίσει τη μόλυνση στο Ανόι, σε μια έκταση 73.000 κυβικών μέτρων μέχρι το 2016. Η αρχή της επιχείρησης απορρύπανσης του εδάφους και καθαρισμού από τα τοξικά χημικά είχε γίνει από την περιοχή του Διεθνούς Αεροδρομίου Ντανάγκ της πρωτεύουσας, όπου ο Πορτοκαλί Παράγοντας αποθηκευόταν την εποχή του πολέμου.
Το πιο χυδαίο απ’ όλα ήταν ότι κατά τη διάρκεια της Επιχείρησης «Ranch Hand» οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ και του Νότιου Βιετνάμ σπατάλησαν χρόνο, χρήμα και κόπο για να αναπτύξουν τον ισχυρισμό ότι το δηλητήριο, που εμφάνιζαν ως «ζιζανιοκτόνο», ήταν ασφαλές για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Η ανατριχιαστικού μεγέθους προπαγάνδα περιελάμβανε ακόμα και εκπαιδευτικά προγράμματα, τα οποία έδειχναν ευτυχισμένους αμάχους να εφαρμόζουν το δηλητήριο στο δέρμα τους και να περνούν μέσα από αποφλοιωμένες περιοχές χωρίς ανησυχία.
