Αρκετά συχνά δέχομαι ερωτήσεις από γονείς και παιδιά πώς να καταπολεμήσουν το άγχος των εξετάσεων και δη των Πανελλαδικών.
Γράφει ο Λάμπρος Λάσδας, Σχολικός Ψυχολόγος – Συστημικός Ψυχοθεραπευτής – lamproslasdas@gmail.com
Μέχρι πρόσφατα επικρατούσε η άποψη ότι το άγχος δυσχεραίνει τις προσπάθειες των υποψηφίων και έχει επιπτώσεις στην απόδοση τους. Τα τελευταία χρόνια αρκετές έρευνες έχουν αλλάξει την αρχική τοποθέτηση, καθώς αναφέρουν ότι το άγχος μας κρατάει σε εγρήγορση προκειμένου να ανταπεξέλθουμε σε μία κατάσταση (είτε κινδύνου είτε είναι κάποιος στόχος), οπότε και τα λάθη περιορίζονται, μας ωθεί να γίνουμε πιο δημιουργικοί, ενώ είμαστε πιο ανθεκτικοί σε ασθένειες (αυτοί που δουλεύουν πολύ δεν αρρωσταίνουν εύκολα) και λειτουργεί καλύτερα η μνήμη.
Το άγχος μας οπλίζει με μαχητικότητα, καθώς αυτός που αγχώνεται αναπτύσσει
στρατηγικές για να αποφύγει την εσωτερική ένταση που αισθάνεται. Ο αγχωμένος
μαθητής ενεργεί, αναζητά τρόπους π.χ οργανώνει καλύτερα τη μελέτη του, διαχειρίζεται πιο ορθά το χρόνο του, εκφράζει την όποια του ανησυχία προκειμένου να λάβει γνώση και βοήθεια από το περιβάλλον του, η ακόμα και διαλέγεται με τον εαυτό του πώς θα ξεπεράσει αυτό που αισθάνεται.
Βέβαια στο σημείο αυτό θα πρέπει να διαφοροποιήσουμε το άγχος από την αγωνία. Και στην αγωνία υπάρχει η αίσθηση μιας εσωτερικής έντασης, η οποία όμως δεν “σπρώχνει” σε αποφάσεις, αλλά ακινητοποιεί και παραλύει. Έτσι ο μαθητής που αγωνιά δεν κινείται για να λύσει τη δυσκολία (π.χ θα μπορούσε να διαβάσει παραπάνω ή να κάνει κάτι άλλο κ.α), μένει στάσιμος, “αφήνεται” να αισθάνεται άσχημα. Σε κάποιες περιπτώσεις στην προσπάθεια να κρύψει τι πραγματικά τον προβληματίζει ακόμα και από τον εαυτό του, ασχολείται με άλλα θέματα. Είναι συχνό φαινόμενο λίγο πριν τις Πανελλαδικές να αναζητάει κάποιος βοήθεια π.χ για φοβίες που αισθάνεται ή να τον απασχολεί κάτι άλλο πιο επουσιώδες, αλλά από κάτω να κρύβονται οι πραγματικές του ανησυχίες όπως ποια επίδοση θα έχει, ο φόβος της αποτυχίας, το ενδεχόμενο ότι μπορεί να αλλάξει η ζωή του και να μείνει μακριά από την ασφάλεια και τη θαλπωρή του σπιτιού κ.α. Και σε αυτές τις περιπτώσεις ο μαθητής ανακουφίζεται από τη δυσφορία όταν επικεντρωθεί σε αυτό που πραγματικά τον προβληματίζει. Τότε η αγωνία παύει να τον συντροφεύει και δίνει τη θέση στο άγχος για το συγκεκριμένο έργο που έχει να επιτελέσει.
Μόνο όταν κάποιος έρχεται αντιμέτωπος με τις πραγματικές του ανησυχίες προασπίζεται και έναν πιο αισιόδοξο τρόπο ζωής, μπαίνει να καταπιαστεί δηλαδή με τα προβλήματά του και να τα λύσει. Η επικοινωνία τον βοηθάει να μοιραστεί και ταυτόχρονα να συνειδητοποιήσει ότι όλοι του οι φόβοι είναι κοινοί και απόλυτα φυσιολογικοί μπροστά στην αλλαγή ζωής που ετοιμάζεται να κάνει. Και σιγά σιγά δίνει μορφή στο μέλλον του -παίρνοντας αποφάσεις- και τότε σταματάει να ανησυχεί και ξεκινάει να δίνει κίνηση στον εαυτό του και να πράττει.
Μάθημα -και ιδιαίτερα εποικοδομητικό θα έλεγα- σε αυτή τη φάση ζωής είναι και η διαχείριση της αποτυχίας στις εξετάσεις. Η ευθύνη του υποψηφίου είναι να προετοιμαστεί όσο μπορεί καλύτερα, από την άλλη όμως υπάρχουν και αστάθμητοι παράγοντες, όπως επίσης δε πρέπει να παραγνωρίζει κανένας το γεγονός ότι κάποια παιδιά δεν μπορούν να αποδώσουν σε αυτό το σύστημα. Πέρα από μαθητές με αξιοθαύμαστη εμπιστοσύνη στις ικανότητές τους, κανένας δε μπορεί να προεξοφλήσει σίγουρη επιτυχία.
Οπότε όταν κάποιος δεν τα καταφέρει έχει να αποφασίσει τον τρόπο με τον οποίο θα διαχειριστεί την κατάσταση.
-Θα ξαναπροσπαθήσει -μέσω των Πανελλαδικών- εμπλουτισμένος από τη σοφία που αποκόμισε από τη διαδικασία; Ίσως βελτιωμένος έχοντας πλέον συνείδηση τι δεν πήγε και τόσο καλά;
-Θα υλοποιήσει τις αρχικές προσδοκίες καταφεύγοντας σε άλλες λύσεις, από τη στιγμή που οι πανελλαδικές προσφέρουν μία από τις δυνατότητες για να σπουδάσει κάποιος το επάγγελμα που επιθυμεί (π.χ σπουδές στο εξωτερικό, άλλες σπουδές κτλ);
-ή εξ αφορμής αυτής της αποτυχίας θα επαναπρογραμματίσει το πλάνο ζωής του και θα δεσμευτεί πιο συνειδητά με κάτι που πιο ώριμα πλέον έχει επιλέξει;
Και άλλες πολλές επιλογές υπάρχουν, φτάνει κανείς να μην απελπίζεται. Γιατί καμιά είδους αποτυχία δεν μπορεί να έχει επιπτώσεις, ενώ αντιθέτως μπορεί να είναι και ωφέλιμη φτάνει να μαθαίνουμε και να ξαναρίχνουμε τον εαυτό μας στη μάχη χωρίς να χάνουμε το κουράγιο. Όταν κάποιος συνεχίζει να παλεύει με επιμονή για αυτό που θέλει η αποτυχία στις Πανελλαδικές εκμηδενίζεται μπροστά σε αυτά που θα κερδίσει αργότερα. Και τελικά η αποτυχία -όταν δεν εγκαταλείπεις- δεν είναι αποτυχία. Αλλά αποτελεί την απαραίτητη επανεκκίνηση για να εφορμήσει κάποιος ως προς τα σχέδιά του όλο και πιο συνειδητοποιημένος κάθε φορά.
Η επιτυχία στις Πανελλαδικές αποτελεί αναμφίβολα κορυφαία στιγμή για τον έφηβο, καθώς συνδέεται και με την τυπική ενηλικίωσή του (πλέον μπορεί να κάνει ότι θέλει), αλλά και με την επερχόμενη αλλαγή στη ζωή του. Διάφορα συναισθήματα τον κατακλύζουν όπως συγκίνηση για την προσπάθεια του, προσμονή για την αφετηρία της νέας δυνατότητας, φόβος μπροστά στο διαφορετικό που τον περιμένει, νοσταλγία για τη παιδικότητα που αφήνει πίσω του κ.α.
Η διαχείριση της χαράς όμως αξίζει ιδιαίτερη μνεία: θα είναι απλώς η χαρά που διαρκεί όσο γοητεύει η εισαγωγή στη σχολή που ήθελε; Η θα είναι η χαρά που αναβλύζει πηγαία από το πρόσωπο που βάζει στόχους και τους πετυχαίνει και δεσμεύεται σε ένα είδος εσωτερικής συνέπειας, επιδιώκοντας διαρκώς την αυτοβελτίωση και την εξέλιξη; Σε αυτή τη περίπτωση το άτομο δεν προσδιορίζεται από προσωρινές νίκες ή ήττες, αλλά χαρακτηρίζεται από μια συγκρατημένη αισιοδοξία, διακρίνεται από την έμπνευση σχετικά με το μέλλον του. Ο υποψήφιος που θα περάσει στη σχολή επιθυμίας του έχει να χαρεί, αλλά να μην ξεχνάει ότι μεγαλύτερη σημασία έχει ο απόηχος της επιτυχίας που θα τον δεσμεύσει πιο πολύ στο να ανακαλύπτει λόγους να ενθουσιάζεται διαρκώς με το σχέδιο ζωής που έχει επιλέξει.
Ο ρόλος των γονιών
Λίγα λόγια και για τους γονείς που αποτελούν το κυρίως υποστηρικτικό πλαίσιο. Δεν δίνουν εξετάσεις γονείς ούτε οικογένειες. Ο Γονέας ο οποίος χρησιμοποιεί πληθυντικούς (“δίνουμε εξετάσεις”, “τώρα διαβάζουμε” κ.α) είναι συχνά ένας άνθρωπος που δεν υφίσταται ως πρόσωπο με δικά του όνειρα και σχέδια, αλλά προσπαθεί με πρόσχημα τη βοήθεια στο παιδί του, να γεμίσει τη δική του ζωή, όντας στερημένη από ενέργεια και προσωπικούς στόχους. Ο γονέας που είναι πραγματικά βοηθητικός γνωρίζει το ρόλο του, ξέρει ότι εκπαίδευσε όσο καλύτερα μπορούσε και ανάλογα και με τα εφόδια που είχε το νέο μέλος της οικογένειας, δεν τον διακατέχουν ούτε ψευδοαυθεντίες -ότι έπραξε μόνο το σωστό- ούτε ψευδοενοχές -ότι έχει κάνει μόνο λάθη-, μα πάνω απ όλα παρακολουθεί με δέος και από απόσταση το παιδί του να ενηλικιώνεται μέσα από διαδικασίες και να παλεύει για τη ζωή που έχει το ίδιο επιλέξει. Και ίσως μέσα από αυτή τη προσπάθεια να αντλήσει και ο ίδιος τη δύναμη για να διαλέξει τον εαυτό του από εδώ και πέρα, τώρα που η σύμβαση της ανατροφής των παιδιών τελειώνει, επομένως χρειάζεται και μια υπαρξιακή επανατοποθέτηση των γονέων του ως προς το υπόλοιπο.
Συνοψίζοντας, οι Πανελλαδικές εξετάσεις αξιοποιούνται από κάποιους ως ευκαιρία, αποτελούν μία από τις δυνατότητες για να εφαρμόσουν το σχέδιο ζωής τους, σπουδάζοντας αυτό που πραγματικά θέλουν (έρευνες αναφέρουν ότι δύο παράγοντες είναι σημαντικοί για την ευτυχία του ατόμου: το επάγγελμα και η σχέση), ενώ ταυτόχρονα έχουν και αντήχηση σε όλα τα μέλη της οικογένειας. Οι ευκαιρίες όμως δεν εξαντλούνται σε μία δεδομένη χρονική στιγμή, ούτε βρίσκονται σε ένα μοναδικό και σωστό δρόμο. Υπάρχουν διάσπαρτες σε όλη τη ζωή του ανθρώπου και σε όλες τις επιλογές που μπορεί να κάνει, αρκεί να είναι σε εγρήγορση να τις ανακαλύψει, να τις αδράξει και να τις τοποθετήσει ψηλά ως φωτεινούς στόχους που σφυρηλατούν την εξέλιξή του.
