Οι γενιές των Ελλήνων που έζησαν πολέμους, Κατοχή, Εμφύλιο κ.λπ. αξίζουν τον αιώνιο σεβασμό όλων μας.
Είναι το λιγότερο που μπορούμε να κάνουμε. Να θυμόμαστε όσους χάθηκαν στα πεδία των μαχών, εκτελέστηκαν, θανατώθηκαν με φρικτά βασανιστήρια, ακρωτηριάστηκαν ή έσβησαν από την πείνα, τις αρρώστιες και τις στερήσεις. Να τιμούμε τους αγνούς πατριώτες και να αναθεματίζουμε όσους πρόδωσαν για να γίνουν ισχυρότεροι ποικιλοτρόπως.
Συνήθως οι καταστάσεις δεν είναι πλήρως ξεκαθαρισμένες, διότι η πλατιά μάζα δεν γνωρίζει τι συμβαίνει στο παρασκήνιο. Αυτά που λαμβάνουν χώρα στα κέντρα των αποφάσεων δεν αποτελούν απαραίτητα και πραγματικότητα. Μία ιστορική εξαίρεση στον κανόνα αποτέλεσε η περίοδος 1940-1949.
Σχολιάζοντας πάντα τον ελλαδικό χώρο, ήταν το διάστημα του απόλυτου κοντράστ. Από το 1940 μέχρι το 1944 η συντριπτική πλειοψηφία βίωνε στο πετσί της ότι ο εχθρός είναι φανερός. Οι Δυνάμεις του Άξονα. Δηλαδή οι Γερμανοί, οι Ιταλοί, οι Βούλγαροι…
Προτού ακόμη φύγουν οι Ναζί, είχε αρχίσει ο Εμφύλιος. Βαθύ σκοτάδι, άγνοια και ένα τεράστιο «γιατί» στο άκουσμα της είδησης ότι ακόμα και αδέρφια φτάνουν στο σημείο να αλληλοσκοτωθούν. Αμφότερες οι πλευρές πίστευαν ότι διακινδυνεύουν τη ζωή τους για το καλό του έθνους. Είναι, όμως, αλήθεια αυτό; Υπάρχει μία μόνο αλήθεια;
Πολλά ερωτήματα και σίγουρα μία όχι ξεκάθαρη κατάσταση, όπως ήταν η Αντίσταση κατά των Ιταλών εισβολέων ή λίγο αργότερα κατά των Γερμανών κατακτητών.
Η ακροδεξιά χιτλερική λαίλαπα που αιματοκύλησε την Ευρώπη ήταν φυσιολογικό να τονώσει το φρόνημα όλων όσοι δεν είχαν τέτοιες αντιλήψεις. Ανάμεσα σε αυτούς και οι κομμουνιστές, οι οποίοι υπέστησαν τρομερούς διωγμούς. Έπρεπε να κυλήσουν δεκαετίες για να αποκολληθεί η «ρετσινιά» από πάνω τους στην Ελλάδα.
Ο Μάνος Κατράκης ανήκε στον χώρο της αριστεράς, όπως πολλές εμβληματικές μορφές του πολιτισμού και των τεχνών. Εντάχθηκε στο ΕΑΜ και το ΚΚΕ κατά τη διάρκεια της Κατοχής, λαμβάνοντας μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Ηταν ανέκαθεν ανήσυχο πνεύμα και το απέδειξε περίτρανα εκείνα τα κατάμαυρα χρόνια.
ργότερα, η πεισματική άρνησή του να υπογράψει «δήλωση μετανοίας και αποκήρυξης των κομμουνιστικών ιδεών», οδήγησε σε διώξεις και βασανιστήρια. Παράλληλα εξορίστηκε στη Μακρόνησο και τον Άη Στράτη για σχεδόν επτά χρόνια. Δεν λύγισε.
Μία φοβερή μαρτυρία, ενδεικτική της κατάστασης και της δύναμης που είχαν τότε τα «πιστεύω», διασώθηκε από τον Σταμάτη Φιλιππούλη. Ήταν ο τελευταίος δημοσιογράφος που συνομίλησε με τον Κατράκη. Ανάμεσα σε όσα είχε αναφέρει δημοσίως για τον τεράστιο ηθοποιό, ήταν ένας διάλογος με τη μάνα του.
Ιδού τι είχε αφηγηθεί:
«Όταν έρχονταν οι στιγμές που μου μίλαγε για τη μητέρα του, νόμιζα ότι μου διηγούνταν κάποιο παραμύθι, γιατί τη λάτρευε αφάνταστα. Και μου είχε πει, ανάμεσα στα άλλα, για τότε που τον είχαν συλλάβει και τον προόριζαν για τη Μακρόνησο.
Τον είχαν στην ουρά για να μπει με τους υπόλοιπους σε κάποια φορτηγά, τα οποία θα τους μετέφεραν στον Πειραιά και από εκεί με πλοίο ως τη Μακρόνησο. “Κι όπως ήμουν έτσι, βλέπω τη μάνα μου”, μου λέει. Κάποια στιγμή καταφέρνει και της μιλάει.
Ο λιτός και περιεκτικός διάλογος που περιέγραψε ο Φιλιππούλης:
-Μάνα, θέλεις να γυρίσω σπίτι;
-Ναι, θέλω παιδί μου!
-Για να γυρίσω μάνα, πρέπει να υπογράψω.
-Ήντα, να υπογράψεις;
-Να υπογράψω ότι δεν είμαι αυτό που είμαι.
-Και δεν είσαι αυτό που είσαι;
-Όχι, είμαι.
–Ε, μην υπογράψεις κερατά, μην υπογράψεις!
Ο Μάνος Κατράκης δεν υπέγραψε. Ήπιε γουλιά-γουλιά το πικρό ποτήρι της εξορίας. Εκείνα τα χρόνια έχτισε γερές φιλίες με συναγωνιστές, όπως ο Γιάννης Ρίτσος, ο Γιάννης Χοντζέας και ο Τζαβαλάς Καρούσος. Αυτές οι παρέες τον βοήθησαν να σταθεί όρθιος, να επιστρέψει στη βάση του και να μεγαλουργήσει.
Η υγεία του δεν έμεινε ανεπηρέαστη από όλες αυτές τις περιπέτειες. Έμεινε, όμως, πιστό στην ιδεολογία του ολόκληρο το «είναι» του. Έτσι πορεύθηκε μέχρι τον θάνατό του στις 2 Σεπτεμβρίου 1984 από καρκίνο του πνεύμονα. Δυστυχώς δεν απαρνήθηκε ούτε το τσιγάρο. Εντούτοις, δεν θα τον απαρνηθεί ποτέ η Ιστορία.
