– Το Άγιον Όρος βρίσκεται στην ανατολικότερη χερσόνησο της Χαλκιδικής. Πρόκειται για το όρος Άθως, ύψους 2033μ., μήκους περίπου 50 χλμ και συνολικής έκτασης περίπου 350 τ.χλμ. το οποίο καταλήγει στο ακρωτήριο Νυμφαίο.
Συνδέεται με τη Χαλκιδική με την στενή διώρυγα του Ξέρξη, μήκους 2 χλμ., η οποία σήμερα είναι θαμμένη. Πρόκειται για το μεγαλύτερο τεχνικό έργο που έγινε κατά την αρχαιότητα στη Χαλκιδική, το 480 π.Χ. κατά τους Μηδικούς πολέμους κατ’εντολή του βασιλιά των Περσών, Ξέρξη. Το Άγιον Όρος, σήμερα, θεωρείται το παγκόσμιο κέντρο του Ορθόδοξου Χριστιανικού μοναχισμού. Εκεί ζουν ορθόδοξοι μοναχοί από όλο τον κόσμο, έλληνες, ρώσοι, σέρβοι, βούλγαροι, ρουμάνοι αλλά και από πολλές άλλες εθνότητες.
Η παρουσία μοναχών εντοπίζεται ήδη από τον 4ο – 5ο αιώνα μ.Χ., πιθανά μεμονωμένοι ερημίτες οι οποίοι να ασκήτεψαν στονΆθωνα αυτή την περίοδο. Κατά τον όγδοο αιώνα, οι μοναχοί γίνονται πολυάριθμοι, οπότε και έγιναν οι πρώτες προσπάθειες για οργάνωση σε μοναστηριακές κοινότητες. Το πρώτο Μοναστήρι, η λεγάμενη Μεγάλη Βίγλα χτίζεται το δεύτερο μισό του 8ου αι. οπότε και αρχίζει ο μοναχισμός στο Άγιον Όρος.
Οι κύριοι λόγοι της ανάπτυξης του μοναχισμού του Αγίου Όρους ήταν οι εξής:
α. η απουσία παλαιότερων πόλεων και επομένως η καταλληλότητα του χώρου για ασκητισμό, β. η καταστροφή παλαιοτέρων μοναστήριών από εχθρούς του Βυζαντίου σε ανατολικότερες περιοχές και το ξέσπασμα της εικονομαχίας στην Κωνσταντινούπολη, εξαιτίας της οποίας πολλοί μοναχοί αναζήτησαν νέο “καταφύγιο”.
Ιστορικά η αρχή της αθωνικής μοναστικής ζωής ξεκινάει το δεύτερο μισό του 9ου αι. και συμπίπτει με τη Σύνοδο του 843 μ.Χ. Στο τέλος του 9ου αι. ο Άθως ορίσθηκε με χρυσόβουλο ως αποκλειστικός τόπος διαμονής ασκητών αποκλεισμένων οποιονδήποτε άλλων κοσμικών, ακόμα και ποιμένων ή γεωργών.
Στο τέλος του 10ου αι. με χρυσόβουλλο παραχωρείται ο Άθως στους ερημίτες ως ιδιοκτησία τους, ιδρύεται η Μονή Μεγίστης Λαύρας και συντάσσεται το σημαντικότερο κειμήλιο της Αθωνικής Πολιτείας, ο πρώτος Καταστατικός Χάρτης του Αγίου Όρους, ο λεγόμενος «Τράγος».
Στο τέλος του 11ου – αρχές του 12ου αι. η Μεγίστη Λαύρα είχε 800 μοναχούς και σε όλο το «Άγιον Όρος» – όπως ονομάζεται από δω και πέρα η χερσόνησος του Άθω – υπήρχαν 180 μοναστήρια. Οι Σλάβοι πρίγκιπες ίδρυσαν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου τα καθαρά σλαβικά μοναστήρια του Χιλιανδαρίου και του Ζωγράφου.
Έναν αιώνα αργότερα, μετά την πρώτη Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1204), οι μονές υπέστησαν πολλές καταστροφές από τους Λατίνους Σταυροφόρους. Τον 14ο α. και για δύο έτη (1307 – 1309), η Καταλανική Εταιρεία επέδραμε εναντίον του Άθωνα καταστρέφοντας ριζικά και λεηλατώντας πάνω από 250 από τα 300 μοναστήρια.
Στα μέσα του Μου αι., πολλά από τα μοναστήρια δέχτηκαν την οικονομική ενίσχυση του Σέρβου ηγεμόνα της Μακεδονίας, Στεφάνου Δουσάν. Αργότερα, οι Παλαιολόγοι, αλλά και Σλάβοι πρίγκιπες και ηγεμόνες, συνέχισαν να εμπλουτίζουν τα μοναστήρια του Άθωνα, τα οποία έφτασαν στο απόγειο του υλικού πλούτου τους κατά τη διάρκεια της παλαιολόγειας περιόδου.
Με την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τους Οθωμανούς το 1430, οι μοναχοί προσέφεραν την υποταγή τους στο σουλτάνο Μουράτ Β, ο οποίος τους αναγνώρισε αυτοκρατορικά προνόμια.
Όμως λόγω των δυσβάστακτων φόρων που τους επιβλήθηκαν, η οικονομική θέση τους χειροτέρεψε και σχεδόν εγκαταλήφθηκαν από τους μοναχούς. Το Όρος επέζησε μόνο χάρη στην ενίσχυση από το Οικουμενικό Πατριαρχείο και μερικές άλλες πηγές. Παρά την άθλια οικονομική κατάσταση των μοναστηριών
τον 18ο α., ιδρύθηκε η Αθωνιάδα Ακαδημία σε ένα κτήριο κοντά στη Μονή του Βατοπεδίου προκειμένου να διδάσκονται η θεολογία, η φιλοσοφία και η λογική.
Για πρώτη φορά διεθνώς αναγνωρίστηκε το αυτόνομο καθεστώς του Αγίου Όρους με τη Συνθήκη του Βερολίνου το 1878, πριν ακόμα την αναγνώριση της κυριαρχίας του ελληνικού κράτους στη Χαλκιδική. Στη συνέχεια το Άγιο Όρος απελευθερώθηκε από το Ελληνικό Βασιλικό Ναυτικό κατά τον Α Βαλκανικό Πόλεμο.
Εκείνη την περίοδο εννέα με δέκα χιλιάδες μοναχών κατοικούσαν εκεί. Το ελληνικό κράτος κύρωσε το 1926 τον Καταστατικό Χάρτη του Αγίου Όρους και για πρώτη φορά επισημοποιήθηκε η συνταγματική προστασία του καθεστώτος αυτοδιοίκησης του Αγίου Όρους. Κατά τη Γερμανική Κατοχή το Άγιον Όρος τέθηκε
υπό την προστασία των γερμανικών αρχών διασφαλίζοντας κατ’αυτόν τον τρόπο το προϋπάρχον καθεστώς στην Αθωνική χερσόνησο.
Τον Σεπτέμβριο του 1942, η μοναστική κοινότητα του Αγίου όρους αριθμούσε περίπου 3855 μοναχούς Έλληνες, Ρώσους, Βούλγαρους, Σέρβους και Ρουμάνους.
Εδαφικά έχει διαιρεθεί σε είκοσι αυτοδιοίκητες περιοχές. Κάθε περιοχή αποτελείται από μία κυρίαρχη μονή και διάφορους άλλους μοναστικούς οικισμούς γύρω από αυτήν (σκήτες κελλιά, καλύβες καθίσματα, ησυχαστήρια).
Οι είκοσι Ιερές Μονές κατά σειρά ιεραρχίας είναι οι εξής:
Α’-Ιερά Μονή ΜΕΓΙΣΤΗΣ ΛΑΥΡΑΣ,
Β’-Ιερά Μονή ΒΑΤΟΠΕΔΙΟΥ,
Γ’-Ιερά Μονή 1ΒΗΡΩΝ,
Δ’-Ιερά Μονή ΧΙΛΑΝΔΑΡΙΟΥ,
Ε’- Ιερά Μονή ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ,
Ζ- Ιερά Μονή ΚΟΥΤΛΟΥΜΟΥΣΙΟΥ,
Η’-Ιερά Μονή ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΟΡΟΣ,
Θ’- Ιερά Μονή ΞΗΡΟΠΟΤΑΜΟΥ,
I’- Ιερά Μονή ΖΩΓΡΑΦΟΥ,
Κ’- Ιερά Μονή ΔΟΧΕΙΑΡΙΟΥ,
Λ’- Ιερά Μονή ΚΑΡΑΚΑΛΟΥ,
Μ’- Ιερά Μονή ΦΙΛΟΘΕΟΥ,
Ν’- Ιερά Μονή ΣΙΜΩΝΟΣ ΠΕΤΡΑΣ,
Ξ’- Ιερά Μονή ΑΓΙΟΥ ΠΑΥΛΟΥ,
θ’- Ιερά Μονή ΣΤΑΥΡΟΝΙΚΗΤΑ,
Π* – Ιερά Μονή ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ,
Ρ’ – Ιερά Μονή ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ,
Σ’- Ιερά Μονή ΕΣΦΙΓΜΕΝΟΥ,
Τ’- Ιερά Μονή ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΟΣ,
Υ’- Ιερά Μονή ΚΩΝΣΤΑΜΟΝΙΤΟΥ.
Πέντε διαδρομές – τρεις μέσης και δύο αυξημένης δυσκολίας – προτείνονται στο φυσιολάτρη περιπατητή που θα επισκεφτεί το Άγιον Όρος Ο συνδυασμός της ανέγγιχτης φύσης της Αθωνικής χερσονήσου με την επίσκεψη στα μοναστήρια, τις σκήτες ή τα κελιά, προσφέρουν μία συναρπαστική εμπειρία όπου φύση, τέχνη, παράδοση, αρχιτεκτονική και θρησκεία αλληλοσυμπληρώνονται.
