Τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και η παρουσία των Εβραίων στην Ελλάδα κάνουν ζωηρή την εμφάνισή τους. Εμφανίζονται ως μία οργανωμένη κοινότητα με ρίζες και πολύ παλιά ιστορία περίπου δύο χιλιετιών.
Η αρχαιότερη και χαρακτηριστική ομάδα που μετοίκησε στην Ελλάδα, θεωρείται ότι είναι οι Ρωμανιώτες Εβραίοι. Στη σύγχρονη εποχή ως Έλληνας Εβραίος ή αλλιώς ελληνοεβραίος, θεωρείται ο κάθε έλληνας πολίτης που ανήκει στην Ιουδαϊκή Θρησκεία και έχει την εβραϊκή καταγωγή, συγκεκριμένα μάλιστα ότι κατοικεί ή έχει προέλευση από κάποια περιοχή του Κράτους της σημερινής Ελλάδας.
Εκτός απ’ τη παραπάνω ομάδα Εβραίων, η Ελλάδα έγινε πόλος έλξης για μετοίκηση μιας άλλης μεγάλης ομάδας Εβραίων, που ονομάζονταν: Σεφαραδίτες. Η πόλη της Θεσσαλονίκης επειδή δέχθηκε το μεγαλύτερο αριθμό αυτών των Εβραίων μεταναστών, ονομάσθηκε: «Μητέρα του Ισραήλ» και στην εβραϊκή γλώσσα: «ir v’em beyisrael». Οργανωμένες εβραϊκές κοινότητες εμφανίστηκαν και σε άλλες πόλεις: Λάρισα, Ιωάννινα, Καστοριά, Βέροια, Καβάλα, Δράμα, Σέρρες, Βόλο, Φλώρινα και στη Πάτρα (Πελοπόννησος).
Οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι οι Έλληνες Εβραίοι συνέβαλαν δημιουργικά σε αρκετούς τομείς της αναπτυσσόμενης ελληνικής κοινωνίας, όπως στο τομέα για τη μεταποίηση και το εμπόριο, ακόμα και τότε μέσα στη βυζαντινή αυτοκρατορία και αργότερα μέσα στην οθωμανική κυριαρχία. Στην Ελλάδα ο αριθμός τους θα μειωθεί σημαντικά μετά απ’ το έγκλημα της ερήμωσης που επέφερε το ανόσιο Ολοκαύτωμα κατά το διάστημα της ναζιστικής γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα το 1944, απ’ τις φασιστικές στρατιωτικές δυνάμεις του Άξονα.
Στην πραγματικότητα τότε συντελέστηκε μία αποτρόπαια και καταδικαστέα Γενοκτονία. Ήταν μία σύντομη εποχή όπου αρκετοί διχάστηκαν και έγιναν δοσίλογοι ή προδότες, ή συνεργάτες των Ναζί Γερμανών, αλλά και κάποιοι άλλοι με κίνδυνο της ζωής τους και της οικογένειάς τους έγιναν κρυφοί προστάτες των Ελλήνων Εβραίων.
Οι σημερινοί Έλληνες Εβραίοι ζουν σήμερα σε μία κοινωνική αρμονία και μέσα σε μεγάλη οικονομική πρόοδο, ανάμεσα με τους υπόλοιπους Έλληνες. Μάλιστα υπάρχει αμοιβαία συνεργασία για τη καταπολέμηση των κρουσμάτων του αντισημιτισμού στην Ελλάδα, όπως και τη διάσωση για τη μοναδική εβραϊκή ρωμανιώτικη κουλτούρα.
Στη πόλη της Πάτρας οι Έλληνες Εβραίοι ζούσαν σε μία υποδειγματική κοινωνική αρμονία και ευημερία κυρίως κατά τον 18ο αιώνα, όπου και μέχρι σήμερα γίνεται λόγος για τα γνωστά εβραϊκά μνήματα. Χαρακτηριστικά ο σχολάρχης της Αθωνιάδας Ακαδημίας του Αγίου Όρους ο λόγιος Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης ονομάζει τον εαυτό του Πατρινό εξ Εβραίων. Παράλληλα υπάρχουν και μικρές Ασκεναζίτικες κοινότητες όπως στη Θεσσαλονίκη και αλλού. Άλλες μικρές ομάδες Εβραίων είχαν μετοικίσει στην Ελλάδα τέλος του 19ου ή αρχές 20ου αιώνα, απ’ τις περιοχές του Πόντου, όπου ζούσαν μαζί με τις εκεί ελληνικές κοινότητες, κάτω απ’ τη πίεση των Πογκρόμ και των άλλων άδικων διώξεων.
Το Διάταγμα της «Αλάμπρα», υποχρέωσε περίπου 200.000 Εβραίους να φύγουν απ’ την Ισπανία περί το έτος 1492, οι περισσότεροι θα βρούν καταφύγιο στην Ελλάδα. Το Μωσαϊκό της εβραϊκής ρωμανιώτικης συναγωγής στη νήσο της Αίγινας, χρονολογείται ήδη περί το 300 μ.Χ., αυτοί οι Έλληνες Εβραίοι συναποτελούν μέρος απ’ τα το παλαιότερα τμήματα του εβραϊκού στοιχείου μέσα στην Ελλάδα. Η γλώσσα τους ήταν η ρωμανιώτικη διάλεκτος και έγινε γνωστή ως Γεβανική – Yevanic, κι είναι όρος εκ της εβραϊκής λέξης: יון yāvān, δηλαδή: «Ελλάδα, Ιωνία». Ανάγεται στο αρχαϊκό: ΙάFōνες, Ἴωνες, για τους ερευνητές και επιστήμονες αυτή συναποτελεί τη διάλεκτο της Ελληνικής γλώσσας, που πιθανόν σήμερα να μην έχει επιζώντες ομιλητές.
Οι σημερινοί Έλληνες Ρωμανιώτες Εβραίοι, ομιλούν τη Νέα Ελληνική Γλώσσα. Τέτοιες μεγάλες κοινότητες Ρωμανιωτών Εβραίων υπήρχαν στα Ιωάννινα, στη Θήβα, τη Χαλκίδα, τη Κέρκυρα, την Άρτα, τη Κόρινθο και σε νησιά: Κρήτη, Ρόδο, Λέσβο, Χίο. Οι Ρωμανιώτες Εβραίοι διακρίνονται ιστορικά απ’ τους Σεφαρδίτες, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν κυρίως στη Θεσσαλονίκη ή όπως αλλιώς ονόμαζαν Selanik. Κι αυτή η εκχώρηση της εγκατάστασης έγινε κατόπιν αδείας και προσδιορισμού του τόπου και χώρου της εγκατάστασης, από τον ίδιο τον Οθωμανό κατακτητή τον Σουλτάνο, μετά απ’ την εκδίωξη των Εβραίων απ’ την Ισπανία το έτος 1492.
Το διάταγμα για την απέλασή τους, εκ του Φερδινάνδου Β΄ και της Ισαβέλλας, ήταν υποχρεωτικό, κατά όλων των αλλοθρήσκων που είχαν αρνηθεί να ασπαστούν το Χριστιανισμό. Να σημειώσουμε ότι η κοινότητα απ’ τους Ρωμανιώτες Εβραίους των Ιωαννίνων, που δεν είχε αφομοιωθεί απ’ τη Σεφαραδίτικη κουλτούρα, δυστυχώς, υπήρξαν σχεδόν όλοι θύματα του αποτρόπαιου Ολοκαυτώματος των ναζί. Κάποιοι επιζώντες που έχουν απομείνει σήμερα στη πόλη των Ιωαννίνων κατάφεραν να εκλέξουν δήμαρχο της πόλης με εβραϊκή καταγωγή, κοινής αποδοχής. Κάποιοι άλλοι μετανάστευσαν μεταπολεμικά για την Αμερική και κάποιοι άλλοι για το νέο κράτος του νέου Ισραήλ.
Να σημειώσουμε ότι ήδη είχε δρομολογηθεί η ίδρυση του κράτους του νέου Ισραήλ, με τη Δήλωση Μπάλφουρ, που έλαβε το όνομά της από τον Βρετανό υπουργό εξωτερικών Λόρδο Άρθουρ Μπάλφουρ, διατυπώθηκε στις 2 Νοεμβρίου 1917 και εξέφραζε την ευνοϊκή στάση της Βρετανικής Αυτοκρατορίας απέναντι στο ενδεχόμενο ίδρυσης εθνικού Εβραϊκού κράτους στη περιοχή της Παλαιστίνης. Η Δήλωση έγινε δεκτή και από την Κοινωνία των Εθνών το έτος 1922 και συμπεριλήφθηκε στους λόγους για τους οποίους η περιοχή αυτή τέθηκε με εντολή (mandate), υπό την προστασία της Βρετανικής αυτοκρατορίας. Για τους λόγους αυτούς, η Δήλωση Μπάλφουρ (Balfour Declaration) συναποτέλεσε το βασικό ορόσημο για τον εβραϊκό λαό, σχετικά με την αποδοχή της διεθνούς κοινότητας και της ίδρυσης του εβραϊκού κράτους στην περιοχή της Παλαιστίνης (πρβλ. L. Stein, The Balfour Declaration (New York 1988).
Όπως μας αναφέρει και ο νομικός καθηγητής Σπυρίδων Μπαζίνας [2] διασώζοντας την πληροφορία ότι γνωστοί του Αγιορείτες Μοναχοί απ’ το Άγιο Όρος το 1944 βοηθούσαν Έλληνες Εβραίους να αποδράσουν με πλοίο προς τη Τουρκία και κάποια στιγμή τους έπιασαν οι Γερμανοί και τους έστειλαν σε στρατόπεδο συγκεντρώσεως στο Νταχάου ή Μάουτχαουζεν, ήταν ο π. Παντελεήμων και ο π. Θεοφύλακτος (αδελφοί Νανόπουλοι απ’ το Κιάτο που είχαν το τυπογραφείο στις Καρυές που κληρονόμησε ο π. Ιουστίνος ο Σιμωνοπετρίτης). Καθώς εξορίσθηκε και ο μακαριστός Μητροπολίτης Τρίκκης κ. Διονύσιος, τον εξόρισαν στο φοβερό Νταχάου, γιατί βοήθησε Άγγλους στρατιωτικούς όταν ήταν ιερέας στην Μυτιλήνη και δεν δέχτηκε την αμνηστεία που του έδωσαν οι Γερμανοί, αφού δεν αμνήστευσαν και τους ενορίτες του (πρβλ. «Μάρτυρες. Διωγμοί 1942-1945» του Διονυσίου Χαραλάμπους (του Διονυσίου Τρίκκης).
1 Από Θέμα Εισήγησης (περίληψη) στο Διεθνές Συνέδριο για το Ολοκαύτωμα (27.1.2023) της Νομικής Σχολής FPSP Union University Nikola Tesla Belgrade, from Academic Prof. DDDr. Habil ALEXIOS PANAGOPOULOS.
