Οι Κυκλάδες είναι ένα πυκνό νησιωτικό σύμπλεγμα, το οποίο εντοπίζεται στο κεντρικό και νότιο τμήμα του Αιγαίου και αποτελείται από 35 μεγάλα νησιά και πολυάριθμα μικρότερα.
Μια από τις ερμηνείες της ονομασίας του δόθηκε από τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς, επειδή πίστευαν ότι τα νησιά δημιουργούσαν έναν νοητό κύκλο γύρω από το ιερό νησί του Απόλλωνα, την Δήλο.
περ. 3200-2700 π.Χ.
Κατά τη διάρκεια της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού οι Κυκλάδες απετέλεσαν το λίκνο ενός πολύ σημαντικού πολιτισμού, ο οποίος σήμερα είναι γνωστός ως Πρωτοκυκλαδικός. Την ίδια περίοδο αναπτύσσονται και άλλοι πολιτισμοί στην ηπειρωτική Ελλάδα (Πρωτοελλαδικός), την Κρήτη (Πρωτομινωικός) και το ανατολικό Αιγαίο. Ο Πρωτοκυκλαδικός πολιτισμός καλύπτει το διάστημα από το 3200 π.Χ. έως το 2000 π.Χ. περίπου και διακρίνεται σε τρεις υποπεριόδους: την Πρωτοκυκλαδική Ι (περ. 3200-2700 π.Χ.), την Πρωτοκυκλαδική ΙΙ (περ. 2700-2300 π.Χ.) και την Πρωτοκυκλαδική ΙΙΙ (περ. 2300-2000 π.Χ.).
περ. 3200-2700 π.Χ.
Οι γνώσεις μας για τους οικισμούς της Πρωτοκυκλαδικής Ι είναι ελάχιστες, είτε γιατί τα σπίτια κατασκευάζονταν από φθαρτά υλικά που δεν άφηναν ίχνη, είτε γιατί ο αριθμός των ανεσκαμμένων θέσεων είναι πολύ μικρός. Εν τούτοις, ένας τουλάχιστον οικοσμό, στην Μαρκιανή Αμοργού, φαίνεται ότι ήταν οχυρωμένος στην προσπελάσιμη πλευρά του. Στην φάση της ακμή του Πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού, την Πρωτοκυκλαδική ΙΙ, οι οικισμοί πυκνώνου. Άλλοτε βρίσκονται σε μικρές χερσονήσους, άλλοτε σε χαμηλούς λόγους και το μέγεθος τους ποικίλοι. Κάποιοι από αυτούς οχυρώνονται, όπως η ακρόπολη του Καστρίου στη Σύρο.
Ο πολεοδομικός σχεδιασμός των οικισμών προσαρμόζεται στη μορφολογία του εδάφους, τα σπίτια είναι λιθόκτιστα και συνήθως αποτελούνται από ένα, δύο ή τρία δωμάτια και υπαίθριους χώρους. Έως πρότινος, ο μεγαλύτερος γνωστός οικισμός ήταν ο Σκάρκος της Ίου, ο οποίος έχει ένα πολεοδομικό σύστημα αποτελούμενο από δρόμους, μονώροφα και διώροφα σπίτια με λιθόκτιστες κλίμακες, αγωγούς απορροής υδάτων κ.α.
περ. 2700-2300 π.Χ.
Προς το τέλος της Πρωτοκυκλαδικής ΙΙ παρατηρούνται αναταραχές και ανακατατάξεις στον ευρύτερο αιγαιακό χώρο, οι οποίες ίσως σχετίζονταν με πληθυσμιακές μετακινήσεις ή διαμάχες για τον έλεγχο των μεταλλοφόρων πηγών και των δικτύων διακίνησης τους. Ως εκ τούτου πολλοί οικισμοί εγκαταλείφθηκαν προσωρινά, ενώ κάποιοι άλλοι καταλήφθηκαν, έπειτα από εχθρική επιδρομή. Παράλληλα, ιδρύθηκαν νέοι οικισμοί σε δυσπρόσιτες περιοχές, οι οποίοι προστατεύονταν από ισχυρές οχυρώσεις.
Τα στοιχεία που διαθέτουμε για τους οικισμούς της Πρωτοκυκλαδικής ΙΙΙ είναι ελάχιστα και προέρχονται κυρίως από την πόλη Ι της Φυλακωπής της Μήλου.
Κείμενο: Σπυριδούλα Μαγουλά
φώτο: Από την σελίδα του μουσείου
