Οι Έλληνες είναι λαός του χρόνου, ενώ οι Τούρκοι είναι λαός του χώρου.
Η ευελιξία της ελληνικής σκέψης οδήγησε πολλούς Χριστιανούς στο δρόμο της αποκρυφίας.
Φαινομενικά, ασπάζονταν το Ισλάμ, στην καθημερινότητά τους όμως ασκούσαν κρυφά τα λατρευτικά καθήκοντα της χριστιανικής πίστης.
Η ως άνω πρακτική ήταν συνήθης στις πλούσιες οικογένειες, οι οποίες αποδέχονταν αυτόν τον συμβιβασμό προκειμένου να διατηρήσουν τις περιουσίες τους.
Την μεταστροφή στο Ισλάμ πραγματοποιούσαν ένα ή δύο μέλη της οικογένειας, για να αποτελέσουν ασπίδα έναντι της τουρκικής εξουσίας.
«Το φαινόμενο του κρυπτοχριστιανισμού προκύπτει κυρίως από πηγές του 18 ου αι. και του 19 ου αι. στην Αλβανία, την Ήπειρο, την Κρήτη και πολύ περισσότερο στον μικρασιατικό Πόντο». *
Με την κατάκτηση μιας περιοχής, ξεκινούσε η διαδικασία του εξισλαμισμού.
Ένα μέρος του πληθυσμού αποδεχόταν τη νέα θρησκεία και με την πάροδο των ετών ταυτιζόταν με αυτή.
Η Εκκλησία στάθηκε διστακτική έναντι του φαινομένου και η πρακτική αυτή θεωρήθηκε ένας τρόπος για να μην αφανιστεί το ποίμνιο.
Η πολιτική της ανώτατης Εκκλησιαστικής Αρχής σκιαγραφείται σε απόσπασμα Πατριαρχικού εγγράφου: «Μπορεί βέβαια να ζείτε κάτω από την κυριαρχία των εχθρών, πρέπει όμως να είστε κυρίαρχοι των ψυχών και των θελήσεών σας και είναι αποκλειστικά δική σας ευθύνη, αν θα διατηρήσετε ή αν θα χάσετε το άγαθό».**
Οι υπόλοιποι χριστιανοί τους αποκαλούσαν «κλωστούς» ή «λινοβάμβακους», *** λόγω της επαμφοτερίζουσας στάσης τους, ενώ στην Αλβανία τους απέδιδαν τον μειωτικό χαρακτηρισμό «λαμαρανοί», δηλαδή παρδαλοί ή πολύχρωμοι. ****
Πηγές: * Φωτιάδης. Κ., «ΟΙ ΕΞΙΣΛΑΜΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΚΡΥΠΤΟΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ», (εκδ. Αφων Κυριακίδη, Αθήνα 2008 ) σελ. 194-195.
** (Acta patriarhus C.), sel. 197-198 στο Φωτιάδης. Κ. , «ΟΙ ΕΞΙΣΛΑΜΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΚΡΥΠΤΟΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ», (εκδ. Αφων Κυριακίδη, Αθήνα 2008 ) σελ.193
*** Φωτιάδης. Κ., «ΟΙ ΕΞΙΣΛΑΜΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΚΡΥΠΤΟΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ», (εκδ. Αφων Κυριακίδη, Αθήνα 2008 ) σελ. 201.
**** Φωτιάδης. Κ., «ΟΙ ΕΞΙΣΛΑΜΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΚΡΥΠΤΟΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ», (εκδ. Αφων Κυριακίδη, Αθήνα 2008 ) σελ. 197.
