Αλκυονίδες ημέρες ονομάζονται οι ημέρες καλοκαιρίας (ηλιοφάνεια με νηνεμία ή ασθενείς ανέμους) στην καρδιά του χειμώνα, μεταφορικά δε οι ευτυχισμένες ημέρες ανάμεσα σε δύσκολες και δυσάρεστες περιστάσεις.
Η ονομασία τους προέρχεται από τη μυθική Αλκυόνη, κόρη του βασιλιά των ανέμων Αίολου.
Σύμφωνα με το έργο «Αλκυών», που αποδίδεται στον Λουκιανό, η Αλκυόνη μετά το θάνατο του συζύγου της, Κήυκα, αναζητούσε μάταια το πτώμα του.
Οι θεοί τη λυπήθηκαν και τη μεταμόρφωσαν στο ομώνυμο πουλί (κοινώς, ψαροπούλι, θαλασσοπούλι ή μπιρμπίλι).
Σύμφωνα με άλλη εκδοχή του μύθου, η Αλκυόνη έπεσε στη θάλασσα, μόλις τα κύματα έφεραν το πτώμα του συζύγου της στην πατρίδα του Οίτη.
Οι θεοί, θέλοντας να διαιωνίσουν την αληθινή συζυγική αγάπη, τους μεταμόρφωσαν σε πουλιά.
Από τότε η Αλκυόνη γεννούσε τα αβγά της στην ακροθαλασσιά, όπου όμως οι νεοσσοί της παρασύρονταν και χάνονταν από τα κύματα.
Ο Δίας κάποτε τη λυπήθηκε και αποφάσισε να στέλνει μέσα στην καρδιά του χειμώνα, την εποχή όπου η Αλκυόνη επωάζει τα αβγά της, 14 ημέρες καλοκαιρίας, διέταξε δε τον Αίολο να συγκρατεί αυτές τις ημέρες τους ανέμους.
Έτσι, το χρονικό αυτό διάστημα ονομάστηκε Αλκυονίδες ημέρες.
Κατά μία άλλη θεωρία η ονομασία «Αλκυονίδες» αποδίδεται στο φυσικό φαινόμενο κατά το οποίο ο ομώνυμος αστέρας για συνεχόμενες ημέρες είναι ορατός στο ανώτερο σημείο του θόλου
Οι Αλκυονίδες πήραν το όνομά τους από το θαλάσσιο πτηνό Αλκυόνη ή καλύτερα από τον ομώνυμο αστέρα (Αλκυών των Πλειάδων) που φέρει το όνομα του πτηνού.
Τις μέρες αυτές ο αστέρας Αλκυών μεσουρανεί τις απογευματινές ώρες πράγμα που σημαίνει ότι τις νύκτες του Ιανουαρίου βρίσκεται στο ψηλότερο σημείο (ζενίθ) του ουράνιου θόλου.
Αυτό το φυσικό φαινόμενο έδωσε την ονομασία Αλκυονίδες σε όλες τις συνεχόμενες ημέρες που ο αστέρας αυτός είναι ορατός στο ανώτερο σημείο του θόλου.
